Trasa spacerów po Starym Mieście

ul. Celetná – Ovocný trh – ul. Rytířská – Uhelný trh – ul. Martinská – ul. Na Perštýné – Betlémské nám. – ul. Husova – ul. Žatecká – ul. Široká – ul. 17. listopadu – ul. Maiselova – ul. Jáchymova – ul. Pařížská – ul. Široká – ul. Dušní – ul. Týnská – ul. Štupartská – Staroméstské nám. – Malé nám. – ul. U Radnice – Mariánské nám. – ul. Seminářská – ul. Karlova – Křižovnické nám.

Zwiedzanie miasta na ogół rozpoczyna się przejściem drogą królewską, tj. szlakiem, którym od średniowiecza podążały orszaki królewskie, poselskie oraz odbywały się inne oficjalne wjazdy zwane z łacińska ingresami – analogie do podobnej drogi w Krakowie są oczywiste. Rozpoczynamy od Starego Miasta (Staré Mĕsto); łatwo tu dotrzeć rozmaitymi środkami komunikacji – należy wysiąść na jednym z następujących przystanków autobusowo-tramwajowych: STAROMĚSTSKÁ, DLOUHÁ TŘÍDA, NÁMĚSTÍ REPUBLIKY, NÁRODNÍ TŘÍDA, NÁRODNÍ DIVADLO. Najłatwiej jednak dojechać metrem, wysiadając na skrzyżowaniu dwu linii A i B: MŮSTEK. Na południe od niego znajduje się słynne Václavské náměsti, swoiste centrum handlowo-pamiątkarskie zakończone monumentalnym gmachem Muzeum Narodowego oraz nie mniej okazałą statuą konną św. Wacława.

Můstek (‘mostek’) swą nazwę zawdzięcza pomostowi przerzuconemu przez fosę, wiodącemu do jednej z 13 średniowiecznych staromiejskich bram: do bramy Havelskiej – była to jedna z najpopularniejszych dróg pomiędzy Starym Miastem a Nowym. Kiedy na początku XVI w. fosa została zasypana, pomost stracił swe funkcje. Poruszanie się po zabytkowym centrum Pragi jest bardzo łatwe i możliwe nawet bez planu miasta, jako że do najważniejszych punktów turystycznych prowadzą specjalnie ustawione drogowskazy, również w języku angielskim – brązowe tabliczki z białymi literami. Budowle w centrum historycznym Pragi mają podwójną numerację (niebieskie i czerwone tabliczki); na użytek tego przewodnika stosować będziemy numerację starszą, pamiętającą jeszcze czasy Habsburgów, w mieście oznaczoną czerwonymi tabliczkami.

Naszą wędrówkę zaczynamy u stóp 65-metrowej BRAMY PROCHOWEJ(Prašná brána), znajdującej się u początku ul. Na Příkopě. Ciąg tej ulicy pokrywa się z granicą Starego i Nowego Miasta (domy po prawej stronie ulicy należą do Starego, a po przeciwnej do Nowego Miasta). Zainteresowani mogą wspiąć się na galeryjkę wieży, by obejrzeć rozciągający się z niej widok (wejście znajduje się pod przęsłem bramnym, wstęp płatny). Jej obecny kształt zawdzięczamy XIX-wiecznej rekonstrukcji. Niemniej jednak wiele elementów, w tym także część dekoracji rzeźbiarskiej, jest gotyckich i sięga XV w., kiedy to rozpoczęto tu budowę bramy (w miejsce starszej, pochodzącej z 1. poł. XIII w., zwanej Odraná). Budowniczym bramy od 1475 r. był mistrz Wacław, a 3 lata później robotę kontynuował mistrz Maciej Rejsek. Budowy bramy wówczas nie dokończono, służyła ona w XVII i XVIII w. jako skład prochu (stąd nazwa). Stoimy przed jedną z najbardziej reprezentacyjnych bram miejskich. Wiodła przez nią droga z Czech wschodnich – trakt z Kutnej
Hory. Brama ta wyznacza także początek czeskiej drogi królewskiej, jako że to tędy właśnie wjazd do stolicy odbywały wszelkie dostojne pochody – orszaki koronacyjne królów czeskich, poselstwa zagraniczne itp. Sam otwór bramny, utrzymany w stylu późnego renesansu, pochodzi z 1592 r. Zabytek mocno ucierpiał w czasie oblężenia Pragi przez Prusaków w 1757 r., a z końcem XVIII w. został pozbawiony części kamiennych ozdób. W 1823 r. wmontowano zegar publiczny. Dopiero lata 1875 – 86 przyniosły regotyzację bramy pod kierunkiem architekta J. Mockera. Na szczególną uwagę wśród kamieniarki wieży zasługują figury królów czeskich: Przemysła Ottokara II i Karola IV (od wschodu) oraz Jerzego z Poděbradów i fundatora bramy Władysława II Jagiellończyka (od zachodu).

Między bramą, wchodzącą w skład dawnych staromiejskich obwarowań, a neogotycko-secesyjnym hotelem „Paryż” z 1904 r., stoi piękna, zwracająca uwagę secesyjnym wystrojem, olbrzymia kamienica – OBECNÍ DŮM.„Reprezentacyjny dom stołecznego miasta Pragi” – jak brzmi polski odpowiednik nazwy gmachu – to mocno przebudowana średniowieczna siedziba królewska, tzw. Králův dvůr. Czescy królowie rezydowali tu od początku lat 80. XIV w., za panowania Wacława IV, aż do 1483 r., kiedy siedzibę opuścił na dobre Władysław Jagiellończyk, uchodząc na zamek hradczański pod wpływem groźby rozruchów mieszczańskich. Właśnie do drzwi tego pałacu w roku 1414 przybił swą reformatorską odezwę Jan Hus. Stulecie XVI przyniosło upadek i ruinę rezydencji. Kiedy w 1631 r. majątek ten kupił arcybiskup Arnošt Harrach, gmach przystosowano na potrzeby seminarium i z końcem XVII w. dobudowano do niego kościół pw. św. Wojciecha. Seminarium miało tu siedzibę do 1777 r., czyli aż do przeniesienia do Klementinum. Potem budynek przemianowano na
królewskie koszary, a w latach 1869 – 1905 zlokalizowano tu szkołę kadetów. Ostatni właściciel – jeden z praskich banków – budynek wraz z kościołem rozebrał i rozprzedał na inne budowy.

O królewskiej przeszłości domu przypomina tablica pamiątkowa, którą zobaczymy na północnej ścianie budowli. Pozostałe wmurowane tam tablice zwracają uwagę na inne ważkie wydarzenia, jakie się tutaj rozegrały. Dnia 6 stycznia 1918 r. Obecní dům był świadkiem zebrania delegatów z Czech, Moraw i Śląska, na którym przyjęto słynną Deklarację Trzech Króli (Tříkrálová deklarace), domagającą się powstania niezawisłego państwa czechosłowackiego. Owa upragniona niepodległość ogłoszona została już 28 października, również w tym budynku. W listopadzie i grudniu 1989 r. Obecní dům pomieścił także przedstawicieli komunistycznej władzy i opozycji, którzy deliberowali nad zmianami w państwie. Do dziś goszczą tu politycy i mężowie stanu z całego świata. Jesienią 2002 r. w domu przebywali prezydent USA oraz liczni przywódcy europejscy, w tym A. Kwaśniewski, w związku z odbywającym się w Pradze szczytem NATO.

Oglądany dziś budynek wzniesiony został w latach 1905 – 11 wg projektu A. Balšánka i O. Polívki. Nad wejściem pomiędzy dwiema alegorycznymi figurami L. Šalouna – Poniżenie i Wskrzeszenie narodu, w półkoliście zamkniętej płycinie można podziwiać wspaniałą mozaikę Hołd praski dzieła K. Špillara. Inne płaskorzeźbione figury przedstawiają kompozycje: Duch dziejów, Siewcy i Żniwiarze, Muzyka i Dramat oraz Chłopiec i Rusałka – od strony ul. Celetnej. Wzrok przykuwają alegorie architektury, malarstwa, rzeźbiarstwa i wiedzy na tylnym narożu domu oraz postaci Żyda, mieszczki, mieszczanina i putta na fasadzie od ul. U obecního domu. Wspaniały secesyjny wystrój zewnętrznej elewacji to tylko wstęp do istnej orgii wszelkich zdobień i malarskiego wystroju wnętrz budynku. Wkraczając do środka, przechodzimy przez wspaniały westybul przystrojony reliefami z brązu autorstwa B. Kafki, przedstawiającymi faunę i florę. Na poziomie ulicy po obu stronach westybulu znajdują się restauracja i kawiarnia.

Restaurację zwaną Francuską zdobią obrazy J. Weniga oraz Wieczór w Pradze J. Tomca, a także trzy lunetowe widoki miasta z różnych stron z 1908 r. W kawiarni podziwiać można fontannę J. Pekárka, a z kolei w podziemiach domu, w ulokowanym tu barze, zobaczymy rysunki M. Aleša. Zatem Obecní dům to małe muzeum sztuki, którą podziwiać można zza stolika kawiarnianego. Na piętrze znajduje się wielka tzw. sień Smetany, gdzie urządzane bywają koncerty i ważne uroczystości. Salę zdobią alegoryczne malunki Muzyka, Taniec, Poezja i Dramat autorstwa K. Špillara (1910) oraz kompozycje rzeźbiarskie L. Šalouna (1907) – Czeskie tańce i Moja władza. W sali naprzeciw sieni Smetany znajdują się dzieła A. Muchy, pozostałe pomieszczenia również ozdobione są licznymi obrazami najlepszych czeskich artystów z początku XX w. Cały gmach, wspaniale odnowiony w latach 1994 – 97, można zwiedzać ze specjalnie wynajętym przewodnikiem, codziennie w godz. 10.00 – 18.00 (www.obecni-dum.cz).

Przechodząc pod *Bramą Prochową *ul. Celetną, wkraczamy w ciąg pieszy praskiego śródmieścia. Stoją tu wspaniałe kamieniczki ze sklepikami oferującymi towary przeważnie przeznaczone dla turystów. Idąc wprost na zachód w kierunki rzeki, dotrzemy wpierw na rynek staromiejski, a potem ul. Karlovą do mostu Karola. Po drugiej stronie Wełtawy ul. Mostecká wyprowadzi nas wprost na rynek Małej Strany, skąd pozostanie już tylko kilka kroków do zamku królewskiego. To właśnie owa, wyżej wspomniana, droga królewska pozwala najszybciej zwiedzić to, co w stolicy Czech najistotniejsze. Trasę tę należy polecić wszystkim, którzy nie mogą spędzić tutaj więcej czasu niż jeden dzień. My jednak powłóczmy się jeszcze trochę wąskimi uliczkami Starego Miasta.

Budynek na rogu ulic Celetnej i Na Příkopě (nr 969), przez który przeprowadzony jest nowy pasaż Broadway, to gmach *BANKU KOMERCYJNEGO *przebudowany w latach 30 z XVII-wiecznego pałacu. Warto wspomnieć, iż w połowie XIX stulecia mieściła się tutaj słynna kawiarnia francuska – jedno z najmodniejszych ekskluzywnych miejsc, gdzie regularnie chadzali politycy i ludzie kultury z Františkiem Palackim i Lisztem na czele.

Naprzeciw Bramy Prochowej, na rogu ul. Hybernskiej, stoi dom U hybernů (nr 3) – budynek dawnej komory celnej, a obecnie jeden z najlepszych przykładów klasycyzmu w Pradze. Swą nazwę zawdzięcza określeniu, jakie nadano irlandzkiej gałęzi zakonu franciszkańskiego (Hibernia ‘Irlandia’), który w tym miejscu posiadał swój kościół i klasztor. W XVIII w. w klasztorze urządzono teatr, a w latach 1808 – 11 wspomnianą celnicę wybudowaną na wzór mennicy berlińskiej.

Z Celetnej, tuż za bramą, skręcamy w pierwszą przecznicę w lewo na Ovocný trh. Zanim jednak tam dojdziemy, zwróćmy uwagę na budynek nr 585 – PAŁAC MENNICZY (palác mincovny), wybudowany przez najwyższego mistrza menniczego hr. Franciszka Josefa Pachtę w 1755 r. na miejscu trzech średniowiecznych kamienic (mennica w Pradze istniała w latach 1539 – 1784). Jeszcze w XVIII w. umieszczono tu komendę garnizonu praskiego. Z jej lokalizacją w tym budynku wiążą się niechlubne wydarzenia czasu praskiej Wiosny Ludów 1848 r. Zgromadzony na Targu Końskim – jak wówczas nazywano Václavské námĕstí (stąd całą demonstrację określa się jako „mszę świętowacławską”) – tłum prażan w dniu 12 czerwca został ostrzelany w czasie przemarszu obok garnizonu na rozkaz komendanta gen. Windischgrätza. Raniono 50 demonstrantów. Ta prowokacja wywołała masową rewoltę społeczną (w Pradze natychmiast powstało 400 barykad), a w konsekwencji dała okazję władzy do krwawego rozliczenia się z powstańcami. Po tych wydarzeniach w dawnej mennicy
ulokowano urzędy ministerstwa sprawiedliwości, a budynek do dziś jest siedzibą sądu.

Obok starej mennicy skręcamy w lewo – i oto znajdujemy się już na obszarze zwanym Havelské Mĕsto (Miasto św. Gawła). Warto jeszcze zwrócić uwagę na dom nr 587. To neobarokowy budynek *SĄDU KRAJOWEGO *postawiony w połowie XIX w. na miejscu dawnych burs studenckich uniwersytetu praskiego: czeskiej i litewskiej, zwanej też jerozolimską (pierwsza bursa fundowana była w 1403 r., drugą zaś założyła polska królowa Jadwiga w 1397 r.). Nieistniejące bursy od XVII w. należały do jezuitów.

Naprzeciw sądu pod nr. 569 stoi na wskroś oryginalny DOM U ČERNÉ MATKY BOŽÍ zaprojektowany w stylu kubistycznym przez J. Gočára w latach 1911 – 12 (swą nazwę zawdzięcza barokowej rzeźbie z XVII w., widocznej na elewacji).

Miasto św. Gawła ciągnie się od placu Ovocný trh, zwanego kiedyś Aleją Królewską, aż po Uhelný trh, pomiędzy ulicami Rytířską i Havelską. Zanim w XIII w. weszło ono w skład Starego Miasta, było przedmieściem należącym do królewskiego zarządcy mennic Eberharda. Nazwa tej średniowiecznej dzielnicy handlowej (stąd nazwy placów: ‘targ owocowy’, ‘targ węglowy’) pochodzi od stojącego tu kościoła św. Gawła (kostel sv. Havla) – w XIV i XV w. rozciągało się tu największe targowisko Starego i Nowego Miasta. Dziś na placu nadal znajdują dla siebie miejsce kramy warzywne i stragany kwiaciarek, a o przeszłości targowej świadczą monumentalne podcienie północnej ściany placu czy choćby równoległa do Havelskiej ul. V kotcích (co ni mniej, ni więcej oznacza ‘na straganach’). Ta część miasta uchodziła kiedyś za najbardziej reprezentacyjną – tu w 1347 r. urządził ucztę koronacyjną sam Karol IV, a później znalazły tu miejsce bursy i kolegia uniwersyteckie.

Klasycystyczny budynek stojący na zamknięciu placu to gmach TEATRU STANOWEGO (Stavovské divadlo) zbudowany w końcu XVIII w. Podziwiając jego zewnętrzną architekturę, należy pamiętać, że to tutaj właśnie wystawiono po raz pierwszy wielkie opery Mozarta i dzieła C.M. Webera, a znakomicie zachowane wnętrza teatru posłużyły jako sceneria do słynnego filmu M. Formana Amadeusz, a przede wszystkim to tutaj w 1834 r. wykonano pieśń Josefa Kajetana Tyla Kde domov můj... (Gdzie mój dom...) ze sztuki Fidlovačka, która to pieśń stała się potem hymnem narodowym Czechów. Najstarsza nazwa teatru – Nosticovo divadlo – nawiązuje do postaci fundatora, którym był František Antonín hr. Nostic-Rhienck. On to zlecił takim artystom, jak architekt A. Haffenecker czy malarz J.Q. Jahn, wykonać pracę, której rezultatem było postawienie bryły teatru w latach 1781 – 83. Teatr od 1799 r. zwano stanowym, zapewne dlatego, że do jego początków przyłożyło rękę kilku członków patriotyczne nastawionych czeskich rodzin szlacheckich.
Pierwsze przedstawienie na tutejszych deskach miało miejsce 21 kwietnia 1783 r. – była to inscenizacja tragedii autorstwa niemieckiego poety Gottholda Ephraima Lessinga pt. Emilia Galotti. Wspomniane dzieło Mozarta, wystawione tu w 1787 r., to słynna, choć nie od razu doceniona opera Don Giovanni.

Reprezentacyjnym gmachem uczelni jest znajdujące się na rogu ul. Železnej i placu Ovocný trh KAROLINUM. Założony w 1348 r. uniwersytet jest najstarszą uczelnią w naszej części Europy. Nazwa gmachu – bursy Karola – pochodzi oczywiście od imienia fundatora, cesarza Karola IV, jednak budynki, na które właśnie patrzymy, pochodzą z czasów nieco późniejszych, a mianowicie z okresu panowania syna i następcy wielkiego cesarza – Wacława IV. Bursa założona została w 1366 r., jej pierwotną siedzibą był dom nr 61 przy kościele św. Mikołaja, dopiero w 1386 r. przeniesiona została do obecnego budynku. Dom zbudowany ok. 1350 r. oddał na jej potrzeby zarządca mennicy królewskiej Johlin Rothlev. Samodzielną bursą (czyli kolegium, w którym mieszkali i uczyli się pospołu studenci z profesorami) było Karolinum aż do 1611 r., kiedy wszystkie bursy pozamykano i przeniesiono tu siedzibę całego uniwersytetu. Bujny rozwój uniwersytetu trwał aż do czasów husyckich. Dekret kutnohorski z 1409 r. przekazał władzę na uczelni
żywiołowi czeskiemu (trzy głosy do jednego dla cudzoziemców). Niemniej jednak husycki uniwersytet, stopniowo izolowany, przestał się rozwijać. W 1662 r. podupadłą uczelnię przejęli jezuici, którzy włączyli ją do swego kolegium (Klementinum). Pominąwszy powołanie do życia w 1654 r. tzw. Uniwersytetu Karola i Ferdynanda, do znaczących zmian – pozbawienie zwierzchnictwa kościelnego nad uczelnią – doszło dopiero w czasach reform józefińskich w końcu XVIII w. Uniwersytet Karola stał się szkołą państwową z niemieckim jako językiem wykładowym. Rok 1848 przyniósł rozruchy studenckie na tle narodowościowym. W związku z tym w 1881 r. rozdzielono uczelnię na dwie szkoły wyższe – czeską i niemiecką. Dopiero w 1920 r. na nowo dokonano reaktywacji Uniwersytetu Karola, mniej więcej w takim kształcie, w jakim dotrwał do dziś.

Karolinum ożywa pełnym blaskiem we wszystkie najważniejsze dla uniwersytetu dni i uroczystości – reprezentacyjna aula wypełnia się ludźmi nauki i ich gośćmi. Elewacja barokowa gmachu pochodzi z przebudowy dokonanej w 1718 r. przez architekta F.M. Kaňkę. Z tego też okresu pochodzi barokowy portal od ul. Železnej, dawne wejście główne z wczesnobarokowym oknem z 1687 r., z ozdobną sentencją: Lex civium dux. Od tej strony jest także zachowany wykusz z gotyckimi, żebrowymi sklepieniami. Na elewacji gotyckiej kaplicy zobaczyć można herby Czech, Styrii, Moraw, arcybiskupa Jana z Jenštejna i dobrodzieja uniwersytetu Johlina Rothleva. Obecne wejście główne znajduje się naprzeciw lwiej fontanny z 1975 r. i wiedzie przez nową część kompleksu dobudowaną w latach 60. XX w. przez architekta J. Fragnera. Najstarsza, pamiętająca koniec XIII w. część wnętrza budowli znajduje się od strony wykuszu i dawnego wejścia głównego. Nad nim, na pierwszym piętrze, ciągnie się wielka aula, wybudowana po 1383 r., zakończona kaplicą św.
św. Kosmy i Damiana. Specjalny, akustyczny strop auli pokrywają herby ziemskie Korony Czeskiej. Na poczesnym miejscu zawieszono tkaninę przedstawiającą Karola IV klęczącego przed św. Wacławem oraz odlaną z brązu figurę władcy – fundatora uczelni. Na dziedzińcu w 1959 r. postawiono pomnik Jana Husa – najsłynniejszego profesora UK. Podążamy ul. Na Perštýně w kierunku Betlémskiego nám. Nazwa ulicy nawiązuje do możnego czeskiego rodu panów na Perštejnie. Pod nr. 344 swój dom kupił tu w 1524 r. Jiří Kasík z Perštejna. Tu też od XIII w. stała jedna z dziewięciu bram, wiodąca do Starego Miasta i strzegąca traktu na Wyszehrad.

Na rogu z ul. Bartolomějską, prowadzącą do kościoła pod takim wezwaniem, po lewej stronie, pod nr. 345, znajduje się sławna KARCZMA I BROWAR U MEDVÍDKŮ – tu możemy nieco ochłonąć i wychylić kufelek piwa albo coś zjeść, choć tanio nie jest. Nieco dalej, idąc Bartolomejską, pod nr. 291 zobaczymy dawne kolegium jezuickie, gdzie w 1798 r. miał koncertować sam Ludwik van Beethoven i gdzie 8 lutego 1840 r. odbył się pierwszy czeski bal narodowy z Josefem Kajetanem Tylem „w pierwszej parze”.

Na zamknięciu ul. Na Perštýně, pod nr. 352, zobaczymy *DOM U SLADKÝCH *, którego właścicielem w XVI w. był mieszczanin Jan Sladký. Obecna fasada pochodzi z XVII w., a zdobi ją figura św. Judy. Dziś dom jest siedzibą Czeskiej Akademii Nauk. Naprzeciw pod nr. 527 stoi kamienica, której elewację zdobią interesujące XIX-wieczne sgraffita Wojna i Pokój wg M. Aleša.

Naszym celem jest jeden z najważniejszych zabytków Pragi husyckiej – *KAPLICA BETLEJEMSKA *(Betlémská kaple), budowla wzniesiona na pamiątkę dawnej kaplicy przez architekta Jarosława Fragnera w latach 50. XX w. Powstała na pozostałościach domu z 1837 r., w miejscu, gdzie w XII w. stał kościółek św. św. Filipa i Jakuba. Przy cmentarzu tej świątyni w 1391 r. dworzanin króla Wacława IV i krewny arcybiskupa praskiego Zbyńka Zajíca – Hanuš z Mühlheim i bogaty kupiec Václav Kříž zdecydowali o wybudowaniu gmachu, który miał służyć czeskim kaznodziejom. Nieco ponad 10 lat później kaplica zasłynęła jako miejsce kazań sławnego reformatora religijnego Jana Husa (lata 1402 – 13). Kaplica mieszcząca 3 tys. wiernych zasłynęła na nowo w okresie reformacji, kiedy w 1521 r. kazania wygłaszał tu – wkrótce potem stracony – radykalny przywódca chłopski Tomasz Münzer. Kilkanaście lat później kaplicę zamieniono w kościół, który w 1661 r. kupili jezuici. W 1786 r. kaplicę zburzono i postawiono tu domy mieszczańskie. Śladów
oryginalnej kaplicy z czasów Husa można doszukać się w zabudowaniach kamienic nr 254 i 256. Wnętrze obecnej kaplicy nawiązuje do dawnej m.in. rozplanowaniem całości, drewnianym stropem oraz zrekonstruowaną studnią. Na ścianach widnieją malunki wzięte ze starych ksiąg: kodeksu Jenskiego (najprawdopodobniej kodeks z Jeny), kroniki Richenthala, Biblii Velislava, pieśni husyckiej z kancjonału Jistebnickiego i in. Kaplica Betlejemska jest dziś najbardziej znanym miejscem upamiętniającym postać Jana Husa.

Na placu pod nr. 1 (269) stoi budynek dawnego browaru, o czym mówi znakomicie zachowany napis nad bramą wjazdową: U Halánků. Pivovar a vinopalna. Jego właścicielem był Jan Halánka z Jičína, który miał go kupić w 1676 r. Obecnie zlokalizowane jest tutaj MUZEUM KULTUR AZJI, AFRYKI I AMERYKI (Náprstkovo Muzeum Asijských, Afrických a Amerických Kultur) noszące imię Vojty Náprstka – XIX- -wiecznego przemysłowca, mecenasa i pioniera turystyki w Czechach.

Był on właścicielem budynku, w którym mieszkał wraz z żoną Józefą i matką Anną, znaną filantropką i opiekunką najuboższych. Vojta po powrocie z Ameryki w 1858 r. założył w tym miejscu najpierw potężną bibliotekę, a po 1862 r. muzeum, gdzie czescy podróżnicy i naukowcy – tacy jak: Emil Holub, Enrique Stanko Vráz, Alberto Vojtěch Frič czy Josef Kořenský – składali jako dary swe pamiątki i trofea z wypraw. Nowe skrzydło dla rozrastającego się muzeum wybudowano już w 1886 r. Obecnie stale eksponowane są tutaj wystawy poświęcone kulturze Indian obu Ameryk (pierwsze piętro), kulturze Australii i Oceanii (trzecie piętro) oraz kulturom azjatyckim (pałac Liběchov w Mělníku) – zob. www.aconet.cz/npm. Czynne wt. – nd. 9.00 – 17.30. Bilety: normalny – 40 Kč, ulgowy – 20 Kč, rodzinny – 80 Kč, dzieci do 6 lat – wstęp bezpłatny, grupy szkolne powyżej 5 osób – 10 Kč od ucznia, w każdy piątek wstęp wolny. Po prawej stronie placu, pod nr. 258, stoi dom Na rybárně, gdzie w 1830 r. urodzić się miał znany czeski malarz Jaroslav
Čermák.

Z placu Betlejemskiego ul. Husovą przejdziemy w kierunku kościoła św. Idziego. Po drodze miniemy stojący pod nr. 240 budynek najstarszej w Europie szkoły technicznej, założonej w 1707 r. przez inżyniera Willenberga przy poparciu Józefa I i przeniesionej tutaj po 1786 r. (do tego czasu budynek pozostawał w rękach jezuitów).

Gotycki *KOŚCIÓŁ ŚW. IDZIEGO *(kostel sv. Jiljí), wybudowany w końcu XIV w., łatwo rozpoznamy ze względu na dwie wieże, z których tylko północna jest ukończona i nakryta spiczastą kopułą. Herby z frontonu kościoła przypominają postacie fundatorów – biskupa Jana IV Dražica i arcybiskupa Arnošta z Pardubic. W XVII w. kościół został przekazany dominikanom, a 100 lat później świątynię – jak większość innych – poddano barokizacji. Wewnątrz można podziwiać polichromie z tego okresu, autorstwa V.V. Reinera, sławiące zakon dominikański: legendę św. Dominika i św. Jerzego, widzenie papieża Innocentego i in.

Będąc w tej okolicy, zajrzyjmy koniecznie w najbliższą przecznicę w lewo – to ul. Řetézová. Pod nr. 222 stoi najciekawszy ROMAŃSKI DOM w Pradze, wybudowany ok. 1200 r. (zachowały się sklepienia i kolumny przyziemia). XV-wieczną przebudowę w prawdziwą rezydencję dom zawdzięcza Bočkowi z Kunštátu – stryjowi króla Jerzego z Podiebradów, który był tu częstym bywalcem. Idąc dalej na północ ul. Husovą, przejdziemy obok GOSPODY U ZLÁTEHO TYGRA (nr 17), przetniemy ul. Karlovą (na którą jeszcze wrócimy, opuszczając „mury” Starego Miasta) i miniemy po prawej XVIII-wieczny budynek Archiwum Głównego Miasta Pragi. Jest to dawny PAŁAC CLAM-GALLASA (nr 158) – jeden z najlepszych przykładów praskiego baroku. Pałac został przebudowany w latach 1713 – 15 z wcześniejszej rezydencji brata Karola IV, margrabiego Moraw, Jana Jindřicha dla hr. Jana Václava Gallasa, władcy Neapolu. Wewnątrz najciekawsze są monumentalna klatka schodowa i sala teatralna. Podążając ul. Husovą, dochodzimy do placu Márianské nám. Tu mijając
z prawej, od tyłu, gmach magistratu, czyli tzw. Nowego Ratusza (Nová radnice) z lat 1908 – 11, wkroczymy w ul. Žatecką, która prowadzi nas wprost do dzielnicy żydowskiej.

Dotarliśmy do praskiego żydowskiego getta. Josefov swą nazwę zawdzięcza cesarzowi Józefowi II, za którego rządów Żydzi otrzymali prawa obywatelskie (1848), a kwartał, w którym mieszkali, uzyskał status piątej dzielnicy Pragi (1850). Wyznawcy wiary mojżeszowej pojawili się w stolicy Czech już w X w. – na Újeździe i Wyszehradzie. W XI w. gdzieś przy trakcie wyszehradzkim istniała już ich pierwsza osada. Badania z lat 60. upoważniają do przypuszczeń, że ta osada żydowska znajdowała się na Małej Stranie. W 2. poł. XII w. osiedle żydowskie zaczęło się rozrastać wokół nieistniejącej już tzw. Starej Szkoły przy obecnej ul. Dušní, w miejscu, gdzie dziś stoi XIX-wieczna synagoga Hiszpańska (Španelská synagoga), zwana tak od stylu mauretańskiego, w jakim została wzniesiona. XII-wieczna przeprowadzka wyznawców wiary mojżeszowej związana była z najazdem krzyżowców i złupieniem osady w 1098 r. Żydzi byli bezpośrednimi poddanymi panującego władcy, posiadali własny samorząd oraz dzielnicę zamkniętą oddzielnymi bramami –
zamknięte miasto wewnątrz miasta.

Tajemnice, przesądy i niewiedza legły u podstaw prześladowania gminy żydowskiej, także praskiej – stąd pogromy i kilkakrotne wygnania tutejszych Żydów, żyjących w bezustannym zagrożeniu ze strony bezwolnych tłumów podburzanych przez fanatycznych kaznodziei. Najbardziej znane było wypędzenie Żydów z Czech w 1541 r. W Pradze została ich tylko garstka z prawem czasowego pobytu. Niemniej jednak Żydzi szybko powrócili, a w 2. poł. XVI stulecia ich liczba wzrosła do nienotowanej wcześniej wysokości, a to zapewne za sprawą najbogatszej warstwy – bankierów i finansistów, którzy na dworze praskim byli niezbędni. Kwitły wówczas w getcie nauka i sztuka, wybijali się astrolodzy z Davidem Gense i Josefem Delmedigiem na czele. Największą bolączką dzielnicy była jej niewielka powierzchnia. Najubożsi, a nawet średnie warstwy, musieli się gnieść w ciasnych izbach, domach i uliczkach. Wszelkie próby poszerzenia granic napotykały niezmiennie opór władz Starego Miasta. Jedyną możliwością było przeniesienie się poza miasto –
stąd gmina praska rozpoczęła zagospodarowywanie osady Libeň (dziś w obrębie miasta). Po okresie zawirowań wojennych 1. poł. XVII stulecia społeczność żydowska notowała szybki rozwój. U progu XVIII w. jej liczba przekroczyła 10 tys. – było to blisko Ľ ogółu mieszkańców Pragi! To legło u przyczyn ponownego wydalenia Żydów z królestwa w 1744 r. Rzecz jasna powrócili już 4 lata później, lecz oswobodzenie z zamknięcia uzyskali dopiero na fali wydarzeń 1848 r.

Zaskoczą nas szerokie, nowoczesne ulice getta. Po starym, brudnym i ciasnym miasteczku nie pozostało ani śladu. Związane jest to z szeroko zakrojonymi zmianami urbanizacyjnymi w Pradze fin de sičcle’u. Cuchnący stary Josefov zmienił się w piękną dzielnicę wielkich kamienic. Osadnictwo żydowskie poza Josefovem było bardzo sporadyczne – m.in. garstka Żydów mieszkała na Nowym Mieście w okolicy ul. Lazarskiej. Paradoksalnie do wzrostu atrakcyjności dzielnicy przyczynił się Hitler, który w okresie swych podbojów zamierzał właśnie w Pradze urządzić rodzaj żydowskiego „skansenu rasowego” – stąd wielkie nagromadzenie na Josefovie wszelakich judaiców, czyli pamiątek żydowskich z całej Europy.

Zwiedzanie Josefova zacznijmy od ul. Širokiej (dawniej nazywanej Josefovską). W X w. wiódł tędy najważniejszy trakt ku brodowi na Wełtawie. Skręcając w lewo, robimy obchód jednego z największych na świecie kirkutów (cmentarzy żydowskich). Na wspomnianej ulicy, po prawej stronie, w bliskości Wydziału Filozoficznego UK, nie tylko znajduje się wejście na nekropolię, ale można tu także obejrzeć SYNAGOGĘ PINKASA, nr 23 (wejście pod nr. 3). To jedna z najstarszych bóżnic – druga po synagodze Staronowej, wybudowana w stylu renesansowym. Jej nazwa pochodzi od imienia rabina Pinkasa, który ją ufundował w 1479 r., i jego wnuka Arona Horovica (rozbudowa z 1535 r.). Wewnątrz zwraca uwagę gotycka sala, z żebrowymi sklepieniami i renesansowymi przyporami. Południowe skrzydło i babiniec pochodzą z XVII w., kiedy to synagogę przebudowywał znany żydowski architekt Juda Goldschmidt de Herz. Widnieją tu nazwiska 77 297 Żydów czeskich pomordowanych przez nazistów. Synagoga została mocno uszkodzona podczas powodzi 2002 r. (w
związku z tym była zamknięta do połowy 2003 r.).

Z ul. Širokiej skręcamy w prawo na ul. 17. listopadu i przechodzimy pomiędzy gmachem kompleksu wystawienniczo-konferencyjnego RUDOLFINUM a Muzeum Rzemiosła Artystycznego. Nazwa ulicy przypomina tragiczne wydarzenia z 17 listopada 1939 r., kiedy SS przeprowadziło krwawą pacyfikację opozycyjnych środowisk studenckich. Młodzi ludzie nie mogli się pogodzić ze śmiercią swych kolegów i profesorów – m.in. znanego historyka Václava Sedláčka i studenta medycyny Jana Opletala, którego pogrzeb był bezpośrednim impulsem do akcji niemieckich oprawców.

Pierwszy z wymienionych wyżej budynków, zwany także Domem Artystów, obok Teatru Narodowego jest jednym z najlepszych przykładów praskiej monumentalnej architektury neorenesansowej. Gmach wystawiony w latach 1876 – 84 z funduszy Czeskiej Kasy Oszczędności (Česká spořitelna) nazwę Rudolfinum zyskał na cześć następcy tronu wiedeńskiego – arcyksięcia Rudolfa. Początkowo ulokowano tu zbiory późniejszej Galerii Narodowej, a za czasów Czechosłowacji (1918 – 39) i na krótko po wojnie (do 1946) budynek był siedzibą parlamentu Republiki. To tu 22 września 1938 r. miała miejsce rozpaczliwa demonstracja prażan sprzeciwiających się ustępliwej polityce wobec III Rzeszy. Wewnątrz warto zajrzeć do reprezentacyjnej sali Dvořáka – to ponoć szczyt osiągnięć czeskiej architektury XIX stulecia. Najłatwiej jest tam wejść przy okazji jakiegoś koncertu. Wzmiankowane MUZEUM RZEMIOSŁA ARTYSTYCZNEGO (Umeleckoprůmyslové museum) powstałe w 1885 r. otrzymało na swe potrzeby budynek naprzeciwko Rudolfinum, wzniesiony w latach 1897 –
1901 w stylu francuskiego neorenesansu wg projektu J. Schulza.

Teraz zwiedzimy KIRKUT, najstarszy cmentarz w Europie, założony w 1. poł. XV w. Trafiły tu też stare nagrobki z wcześniejszego cmentarza na obszarze Nowego Miasta, zlokalizowanego w okolicy dzisiejszej ul. Vladislavovej, z chwilą bowiem założenia Nowego Miasta w 1348 r. tamten cmentarz musiał być zlikwidowany (jego nagrobki wmurowano w mur synagogi Klausovej). Cmentarz rozwijał się sukcesywnie, w latach 1526, 1573, 1630 i 1768 dokupywano kolejne grunta pod pochówki. W 1787 r. nekropolię zamknięto. Obecnie na nieczynnym cmentarzu znajduje się 20 tys. macew i grobowców (XV – XVIII w.) wykonanych z piaskowca lub marmuru, w niektórych miejscach, zgodnie z tradycją judaistyczną, tworzących po kilka pięter przysypanych kolejnymi warstwami ziemi. Najcenniejsze i najciekawsze pochodzą z XVII stulecia. W 1911 r. wokół nekropolii wzniesiono mur wg projektu B. Hypšmana.

Do najsłynniejszych stel należą: najstarszy na cmentarzu nagrobek Abigdora Karo z 1439 r., nagrobki rabina Pinkasa (1595) i Mordechaja Maisela (1601), astrologa Dawida Gansa (1613), Hendl Baschewi (1628), żony bankiera Albrechta Wallensteina, rabbiego Löwe – Jehudy ben Becalela – twórcy Golema (1609) i in. Oczywista symbolika nagrobków nie odbiega od konwencji innych kirkutów: błogosławiące ręce oznaczają przynależność do rodu Aarona, czyli stanu kapłańskiego, dzban przynależny jest lewitom, korona symbolizuje Torę, czyli pobożność i uczoność, lew oznacza pokolenie Judy, nożyce – krawców, przyrządy lekarskie – aptekarzy i medyków itd. Wejście na cmentarz od tej strony prowadzi przez Salę Ceremonii (Obřadní síň, ul. U starého hřbítova 3a), która wzniesiona w stylu neoromańskim w 1906 r., służyła jako siedziba Żydowskiego Bractwa Pogrzebowego. Wewnątrz znajduje się ekspozycja poświęcona działalności owego bractwa, śmierci i judaistycznym tradycjom funeralnym. Wyszedłszy z nekropolii, udajmy się od razu
zwiedzić pobliską SYNAGOGĘ KLAUSOVĄ, której fundatorami byli XVI-wieczni rabini – Mordechaj Maisel i Jehuda Löwe. Nazwa bóżnicy pochodzi od słowa, którym określano trzy oddzielne „jednostki”, z jakich powstała – szpital, szkołę rabbiego Löwe, dom modlitwy, jak również synagogę właściwą. Zabudowania te spłonęły w 1689 r., lecz odbudowano je 5 lat później – i tak powstała obecna synagoga. Wewnątrz uwagę zwraca wspaniałe stiukowe sklepienie. Po renowacjach lat 80. i 90. XX w. w synagodze wystawione są zabytki świadczące o znakomitej przeszłości, tradycji i kulturze religijnej oraz umysłowej Żydów (m.in. rękopisy i stare druki).

Ul. U starého hřbítova kończy się skrzyżowaniem z ul. Maiselovą, gdzie skręcając w prawo, po prawej stronie zobaczymy cztery kolejne zabytki Josefova. Jako pierwszą wypadnie tu opisać SYNAGOGĘ STARONOWĄ, która zajmuje cały kwartał pomiędzy ulicami Maiselovą, Červeną i Pařížską. Wybudowana w latach 70. XIII w., należy do najstarszych budowli wczesnogotyckich w Pradze. Łatwo ją zapamiętać ze względu na wspaniałą ceglaną elewację zewnętrzną (cegłę tę ponoć wypalano w XV w.). Najstarszą częścią jest przedsionek, z którego przez wspaniale zdobiony kamienny portal wkraczamy do dwunawowego wnętrza synagogi, podpartego sześcioma kolumnami ze wspaniałą bimą w centrum (czyli miejscem do czytania Pisma) oraz Arką Przymierza i przechowywaną w niej Torą na wschodniej ścianie. Warto obejrzeć wspaniałą gotycką kratę oraz zawieszoną nad nią chorągiew z połowy XVII w., podarowaną Żydom przez Ferdynanda III za pomoc w obronie przed Szwedami. Do synagogi przylega od północy park, gdzie zobaczymy brązową figurę Mojżesza,
rekonstrukcję rzeźby z 1905 r., którą zniszczyli Niemcy w czasie okupacji.

Naprzeciw tej synagogi (od ul. Červenej) stoi kolejna bóżnica – tzw. SYNAGOGA WYSOKA, wzniesiona w XVI stuleciu (przebudowywana w XVII i XIX w.) wg projektu Pankratiusa Rodera. Dziś świątynia jest miejscem eksponowania żydowskiego tkactwa artystycznego. W monumentalnej sali na piętrze można zobaczyć kolekcję kotar pochodzących z różnych synagog. Wracając na ul. Maiselovą, zobaczymy zlokalizowaną tuż obok potężną bryłę ratusza żydowskiego. Stąd synagogę nazywa się czasem ratuszową; odbywały się w niej sądy rabinackie. Ratusz wraz z synagogą Wysoką, tak jak i następny obiekt na naszej trasie, wiążą się z osobą upamiętnioną także w nazwie ulicy – z postacią wielkiego rabina Mordechaja Maisela, znanego daleko poza Pragą. To właśnie z jego środków wzniesiono z końcem XVI w. budynek siedziby kahału – gminy żydowskiej, ozdobiony wspaniałym zegarem z tarczą opatrzoną hebrajskimi cyframi.

Drugi ze wspomnianych wyżej obiektów znajdujący się zaraz za skrzyżowaniem z ul. Široką to SYNAGOGA MAISELA. Niestety, choć swymi początkami sięga 1592 r., kiedy przywilejem Rudolfa II, za pieniądze rabina Maisela i wedle projektu Judy Corfa de Herza została postawiona jako największa synagoga tej doby, dzisiaj po przebudowie z przełomu XIX i XX w. zatraciła już dawny renesansowy kształt. Wewnątrz eksponowane są pamiątki historii Żydów z Czech i Moraw, m.in. drogocenne srebra liturgiczne. Uwaga! Główna siedziba Muzeum Żydowskiego w Pradze (Židovské Muzeum v Praze) znajduje się przy ul. U Staré školy 1 (Praha 1). Opisane wyżej obiekty, wchodzące w skład muzeum, należą do praskiej gminy żydowskiej. Budynki udostępniane są turystom codziennie, oprócz świąt żydowskich, wiosną i latem w godz. 9.00 – 18.00, jesienią i zimą do 16.30. Rezerwacja dla grup i osób indywidualnych: ul. U starého hřbítova 3a, tel.: 222 317 191, faks: 222 317 181, e-mail: rezervacni.centrum@jewishmuseum.cz, www.jewishmuseum.cz.
Sprzedaż biletów kończy się na 30 min przed zamknięciem.

Wróciwszy na Široką, po paru krokach po lewej stronie zobaczymy KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA (kostel sv. Ducha). Ta jednonawowa, gotycka budowla stanęła tu w połowie XIV w. jako świątynia dla istniejącego w tym miejscu do 1420 r. klasztoru Benedyktynek. Klasztor rozebrano ostatecznie w XVI w., a kościół przejęły siostry z Zamku Praskiego. Wewnątrz świątyni warto obejrzeć gotycką pietę oraz późnogotyckie: figurę św. Anny oraz popiersia św. św. Wacława i Wojciecha. Kościół jest nierozerwalnie związany z miastem żydowskim, zbudowano go bowiem dokładnie na tych gruntach, które rozdzieliły dwie gminy żydowskie – gminę wschodniego rytu, której członkowie mieszkali tu od X w., od gminy z właściwego getta. Od czasu panowania Ferdynanda I wyznawcy wiary mojżeszowej zmuszeni byli też chadzać na kazania do kościoła św. Ducha oraz uiszczać specjalny podatek zwany Glöcklgeld, przeznaczony dla dzwonnika za ostrzeganie przed wszelkim niebezpieczeństwem.

Naprzeciw kościoła stoi ciekawy zabytek – wzmiankowana już SYNAGOGA TEMPEL, zwana Hiszpańską, która drugą z nazw zawdzięcza nadanemu w 1868 r. pseudoorientalnemu wyglądowi. Stara synagoga istniała tu – jak już wspomniano – w XII w., mocno ucierpiała podczas licznych pogromów, a po wygnaniu Żydów w roku 1744 została zburzona.

Na uboczu naszej wędrówki został obiekt architektoniczny, którego nie godzi się pominąć milczeniem – kompleks klasztorny św. Agnieszki. Dojazd do klasztoru jest dość wygodny – trzeba wysiąść na przystanku tramwajowo-autobusowym DLOUHÁ TŘÍDA przy ul. Revoluční, następnie przejść ul. Řásnovka i dotrzeć do klasztoru ulicami Anežską lub U Milosrdných (pod nr. 17 znajduje się wejście do galerii). Można tu również dojść z Josefova, podążając ul. Dušní.

Po drodze miniemy KOŚCIÓŁ ŚW. ŚW. SZYMONA I JUDY *ze szpitalem zakonu miłosierdzia. Jednonawowy kościół utrzymany w stylu późnogotyckim pochodzi z początków XVII w., barokowa fasada powstała w XVIII w. Świątynia jest obecnie salą koncertową. Ze szpitalem sąsiaduje cel naszej wycieczki – *KLASZTOR ŚW. AGNIESZKI (klášter sv. Anežky České) przy ul. Na Františku nr 811 – 814. Kompleks zwany też czeskim Asyżem należy do najciekawszych tego typu gotyckich zespołów w naszej części Europy. Agnieszka była córką Przemysła Ottokara I i siostrą Wacława I, który z jej inicjatywy ufundował w latach 1233 – 34, tuż nad Wełtawą, klasztor Klarysek. Jego pierwszą ksienią została sama księżniczka, wyniesiona na ołtarze w 1989 r. Jej wstąpienie do zakonu odbiło się głośnym echem w całej Europie, jako że kandydatem do ręki księżniczki był sam cesarz. Do klasztoru żeńskiego dobudowano jeszcze w XIII w. konwent minorycki. Budowę kompleksu zakończono ok. 1282 r., co pokryło się ze śmiercią samej ksieni. Grób zmarłej w opinii
świętości i pochowanej w obrębie klasztoru Agnieszki nigdy nie został odnaleziony. Teren klasztoru w średniowieczu cieszył się wieloma swobodami. Klaryski jednak zmuszone zostały do opuszczenia klasztoru w 1420 r., w dobie husyckiej zawieruchy. Wróciły tu dopiero po 200 latach (w tym czasie klasztor zajmowali dominikanie), a w roku 1782 zakon ostatecznie poddano kasacie. Klasztor podupadł, a od całkowitej ruiny wybawiło go założenie w 1892 r. Towarzystwa (czes. Jednota), którego celem było ratowanie kompleksu. Całość robót konserwacyjnych zakończono dopiero w latach 80. XX w. Dziś wnętrza wczesnogotyckiego kompleksu zajmuje Galeria Narodowa. Klasztor składa się z dwu kościołów. Pierwszy pw. św. Franciszka był świątynią męskiej linii zakonnej, drugi pw. św. Salwatora – żeńskiej. Był pomyślany jako nekropolia Przemyślidów, jednak spoczęli tu tylko Wacław I i jego małżonka Kunhuta (Kunegunda) Węgierska. Po kasacji zakonu w ruinach kościoła znaleźli schronienie najubożsi mieszkańcy Pragi. Na skutek powodzi 2002
r. wnętrza całego klasztoru zostały czasowo zamknięte.

Podążając dalej naszą trasą, skręcamy w prawo w ul. Dušní. Po prawej stronie widzimy barokową bryłę *KOŚCIOŁA ŚW. SALWATORA *, który wybudowano w latach 1611 – 14 dla praskiej niemieckiej gminy luterańskiej. Luteranie od lat starali się bezskutecznie o swój kościół na Starym Mieście. Stanęła im na drodze niechęć czeskiego mieszczaństwa do rosnącej w siłę niemieckiej większości w Pradze rudolfińskiej. Opisywana świątynia stanęła dzięki zbiórkom pieniężnym prowadzonym na szeroką skalę nie tylko w Czechach. Był to wyraz jedności obozu antyhabsburskiego w okresie przed wybuchem wojny trzydziestoletniej. W kilka lat po klęsce pod Białą Górą kościół przejęli paulini. Pierwotnie gotycko-renesansową fasadę świątyni zbarokizowano. Z końcem XVIII w. w kościele mieściła się mennica, a w 1863 r. na powrót gmina ewangelicka.

Idąc ul. Týnską, docieramy do budowli, której wygląd najbardziej zapada w pamięć, zwłaszcza widok strzelających ku niebu dwu monumentalnych wież *KOŚCIOŁA NMP TYŃSKIEJ *(Týnský chrám). Razem z otaczającymi go szczelnie kamienicami tworzy jeden z najbardziej uroczych zakątków Pragi.

Trójnawową świątynię budowaną grubo ponad 100 lat (koniec XIV – początek XVI w.) wypełnia wiele nagrobków i tablic epitafijnych. Przy jej budowie pracowała słynna strzecha budowniczych katedr, założona przez Piotra Parlera. Tu pochowany został wybrany na praskiego arcybiskupa husyta Jan Rokycana, ponoć pogrzebane tutaj zostało także serce Jerzego z Podiebradów (szczyt kościoła wieńczyła figura tegoż króla z kielichem – symbolem husyckim), tu spoczęły również doczesne szczątki nadwornego astrologa Rudolfa II – znakomitego Tychona de Brahe. Z drewna zgromadzonego na potrzeby rozbudowy kościoła została w 1437 r. wzniesiona szubienica dla Jana Rohača i jego współkompanów. Kościół tyński pozostawał w rękach protestantów aż do 1621 r., będąc jedną z najważniejszych świątyń husyckich, a tym samym głównym miejskim kościołem Pragi. Po bitwie pod Białą Górą jezuici objęli we władanie kościół i zamienili figurę „husyckiego króla” na posąg NMP. Za kościołem znajduje się uroczy zaułek zwany z niemiecka Ungelt, a z czeska
Týn – jest to pozostałość po wczesnośredniowiecznej samodzielnej „osadzie” handlowej, komorze celnej posiadającej własne dwie bramy (do XVI w.).

Warto tu zajrzeć ze względu na dwa obiekty: renesansową lodżię pałacu Granovskich (ok. 1560) oraz stojący nieopodal barokowy KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA. Wchodzimy wreszcie na rynek Starego Miasta (Staromestské nám.). Główny plac miasta, na którym koncentrowało się codzienne życie mieszkańców, istniał w tym miejscu już w XI stuleciu. Wokół rynku o powierzchni 9 tys. m˛ do XIII w. stanęły liczne domy mieszczańskie. Dwa budynki, które od strony rynku przysłaniają dolną kondygnację kościoła NMP Tyńskiej, to: dom *POD BIAŁYM JEDNOROŻCEM *(nr 603) – jak większość tutejszych kamienic stoi na romańskich fundamentach, piętro zbudowano w XIV w., elewację przebudowano w okresie baroku, a najwyższą kondygnację nadbudowano w XIX w. – oraz *BUDYNEK DAWNEJ SZKOŁY TYŃSKIEJ *(nr 604), gdzie od XV do XIX w. istniała szkoła parafialna, do której uczęszczał słynny średniowieczny budowniczy M. Rejsek.

Płytę rynku otaczają również inne wspaniałe kamienice. Zacznijmy od tych domów, które sąsiadują od północy z fasadą kościoła tyńskiego. Pod nr. 605 stoi dom *POD KAMIENNYM DZWONEM, * nazwany tak od XV-wiecznego, wykonanego w kamieniu dzwonu, znajdującego się na narożniku kamienicy (od strony ul. Týnskiej). To jeden z najciekawszych zabytków architektury mieszczańskiej w Pradze. Stoi na wschodniej pierzei rynku, pomiędzy pałacem Golz-Kinskich a arkadowym budynkiem dawnej Szkoły Tyńskiej, do lat 60. nieznany turystom, a to przez mało oryginalną, neobarokową elewację nadaną mu z końcem XIX w. Wieloletnie prace konserwacyjne i renowacyjne trwające do 1987 r. odsłoniły dawne, gotyckie dzieje kamienicy. Jej piwnice pochodzą z XIII stulecia, a elewacja i część zasadnicza – z XIV w. Kamienicy nadano kształt trójkondygnacyjnego pałacu z dostawioną wyższą wieżą, nakrytą charakterystycznym dla Pragi, wysokim dachem klinowym. Owo przeznaczenie rezydencjonalne oraz obecność aż dwu kaplic w budynku świadczyć może o tym,
iż właścicielami domu byli królowie czescy – Jan Luksemburczyk i Eliška z Przemyślidów. Hipotezę potwierdzają także dwie figury pary królewskiej odkryte w trakcie prac remontowych. Niemniej jednak jeszcze w średniowieczu budynek przeszedł w ręce mieszczańskie, w XVII w. został zbarokizowany, a następnie przebudowany (m.in. rozebrano dach części wieżowej i zlikwidowano kaplicę w celu połączenia domu z oratorium pobliskiego kościoła podwieszaną galerią). Po przywróceniu kamienicy pierwotnego kształtu ulokowano w niej siedzibę Galerii Miasta Pragi.

Pod nr. 606 stoi późnobarokowy PAŁAC GOLZ-KINSKICH, wybudowany w latach 1755 – 65 w miejsce gotyckiego domu dla hr. Jana Arnošta Golza i odkupiony przez Františka Oldřicha Kinskiego w 1786 r. Ok. 1893 r. mieściło się tu gimnazjum, do którego uczęszczał Kafka, a z balkonu swe tyrady wygłaszał w 1948 r. komunistyczny przywódca Klement Gottwald. Obecnie ulokowano tu graficzne zbiory Galerii Narodowej.

Prócz zwykłych dni targowych miejsce na rynku staromiejskim miało szereg wydarzeń politycznych o wymiarze historycznym. Tutaj głowę swą położyli przywódcy ruchu husyckiego: kaznodzieja praski Jan Želivský w 1422 r. oraz w 15 lat później Jan Rohač z Dubé – hetman taborytów, potem sierotek (jak nazywano poszczególne odłamy husytyzmu). Dla tego ostatniego oraz jego kamratów wystawiono nawet ogromną, trójkondygnacyjną szubienicę. Inną egzekucję upamiętnia 27 krzyży umieszczonych w płycie rynku, tuż przed ratuszem. To pamiątka po zemście Habsburgów na powstańcach z czasów wojny trzydziestoletniej. Bezpośrednio po klęsce pod Białą Górą (nieopodal Pragi) 21 czerwca 1621 r. ścięto w tym miejscu 27 przywódców tego buntu.

Z innych nieco weselszych wydarzeń koniecznie trzeba wspomnieć o elekcji na tron czeski Jerzego z Podiebradów w 1458 r. W XVIII w., kiedy zniesiono podział Pragi na pięć miast, rynek staromiejski, wówczas już okazały i w pełni ukształtowany, staje się centralnym placem wielkiej stolicy, a w XX stuleciu – widownią doniosłych manifestacji narodowych (1918), spędów ideologicznych (1948) czy demonstracji antykomunistycznych. Symbolem odrodzenia jest POMNIK JANA HUSA stojący w centrum rynku, nie tyle odsłonięty w 1915 r., ile zasłonięty masą kwiatów, jakimi go zarzucili prażanie w manifeście swoich uczuć wobec Austriaków, którzy nie wyrazili zgody na uroczystość. Hus długo nie zazna spokoju – wpierw hitlerowcy pokryli go swastykami, potem antykomuniści powiesili na nim czarny kir na znak żałoby po inwazji Armii Czerwonej, a obecnie tłumy barbarzyńców mieniących się turystami wchodzą mu na głowę.

W sezonie plac zalewa morze turystów, rozmaitej maści grajków czy ideologicznych agitatorów, próbujących wcisnąć komu się da, co się da, oraz straganami z pamiątkarskim szmelcem. Można przysiąść na ławeczce i popatrzeć na wspaniałe elewacje kamienic lub udać się w wyjątkową trasę zwiedzania miasta specjalnym autobusem, który właśnie stąd wyrusza.

Idąc południową pierzeją rynku w kierunku Wełtawy, miniemy po drodze dom nr 551 *POD ZŁOTYM BARANKIEM *ze wspaniałym renesansowym portalem z ok. 1520 r. Idąc dalej, pod nr. 548 odnajdziemy barokowy dom *POD JEDNOROŻCEM *z gotyckimi portalami, gdzie od 1848 r. szkołę muzyczną prowadził sam B. Smetana, o czym przypomina kamienna tablica. Kolejny warty baczniejszej uwagi budynek to dom nr 478, gdzie zobaczymy ciekawy XIV-wieczny portal i wykusz z tej samej doby.

Najważniejszym budynkiem niemal każdego rynku jest RATUSZ. Na potrzeby praskiego staromiejskiego ratusza (Staromestská radnice), po długich staraniach mieszczan o uzyskanie zgody władcy na budowę, przywilejem króla Jana Luksemburczyka z 1338 r. zaadaptowano jedną z istniejących już kamienic, dobudowując do niej wieże i kaplicę. Z biegiem wieków ratusz poszerzano o sąsiednie budynki, wzniesione najczęściej na romańskich fundamentach i wielokrotnie potem przebudowywane, a w XIX w. dostawiono od wschodu nowe skrzydło w stylu neogotyckim (prawie zupełnie zniszczone przez Niemców w 1945). Tak oto ratusz wypełniał niemal całą zachodnią część rynku. Aż do 1547 r. staromiejski ratusz pełnił często funkcję ratusza wszystkich miast praskich. Jednak później, szczególnie po 1621 r., jego rolę, którą odgrywał jako miejsce wyrażania swego wolnego głosu przez prażan, ukrócili Habsburgowie. Od 1784 r. ratusz ten stał się siedzibą magistratu zjednoczonej Pragi. W czasie walk i dysput lat 1848 i 1861 prażanie stopniowo
wywalczyli szereg swobód politycznych i samorządowych. Ratusz stał się ogniskiem sił opozycyjnych wobec austriackiego centralizmu. Dnia 8 kwietnia 1945 r. podczas walk powstańczych przeciw ustępującym Niemcom budowla została mocno nadwerężona ogniem dział czołgowych. Zginęło wtedy wielu obrońców oraz spłonęła część przechowywanych tu archiwaliów, m.in. cenne manuskrypty pamiętające jeszcze XIV stulecie.

Historycznie najstarszym jądrem ratusza jest tzw. dom narożny, dawniej należący do Wolfina od Kamienia, do którego na krótko po 1338 r. dobudowano czworokątną wieżę. Po drugiej stronie stały drewniane i kamienne kramy, które po 1360 r. zostały wyburzone i postawiono tu drugie skrzydło z salą obrad rady miejskiej. Najbardziej obleganą częścią ratusza jest zegar (orloj) z ruchomymi figurkami. Jego budowę rozpoczął zegarmistrz Mikuláš z Kadané przed 1410 r., a zakończył z końcem XV w. mistrz Hanuš zwany Růže. W okresie 1692 – 1787 zegar był niesprawny. Podobnie było i w XIX w., aż do nocy sylwestrowej 1865/66, kiedy znów uroczyście zaczął wybijać godziny. Tarcza zegara z symbolicznie przedstawionymi miesiącami (oryginał znajduje się obecnie w muzeum) jest dziełem malarza J. Mánesa.

Kalendarz ów oraz wyobrażenia znaków zodiaku i sceny z życia wiejskiego pochodzą z 2. poł. XIX w. Symbolikę upływającego czasu z epoki przedkopernikańskiej podkreśla przedstawienie globu ziemskiego i krążące wokół niego Słońce i Księżyc. Co godzina od 8 rano do 20 wieczorem rozgrywa się tutaj ten sam wanitatywny spektakl. W górnych oknach konstrukcji zegara pojawiają się postacie 12 apostołów, którym poniżej grożą: kostucha z klepsydrą otwierająca całe widowisko przy dźwięku dzwonów pogrzebowych, Żyd z mieszkiem srebrników, poganin Turek i wyobrażenie próżności z lustrem w dłoni. Całość kończy ruchoma podobizna kura i wybicie właściwej godziny przez mechanizm zegarowy.

Kolejny dom odkupiono od kuśnierza Mikšy ok. 1458 r. Na fasadzie można obejrzeć 18 gmerków mieszczańskich rajców. W XIX w. dodano jeszcze przebudowany na początku tego wieku dom Pod Kogutem oraz nowe neogotyckie skrzydło zniszczone w 1945 r. Pięknym akcentem elewacji ratusza jest gotycki wykusz kaplicy z rzędem XV-wiecznych herbów – miasta Pragi i Królestwa Czech z inicjałami Władysława Jagiellończyka. Tuż obok zobaczymy ponownie herb Starego Miasta i państwowe godło królestwa oraz herb cesarstwa. Wczesnorenesansowe okna z sentencją Praga caput regni (Praga jest głową królestwa) pochodzą z ok. 1520 r. Większość pozostałej dekoracji zewnętrznej z herbami Czech i Starego Miasta oraz wnętrz ratusza jest neogotycka. Ratusz można zwiedzać codziennie w godz. 9.00 – 17.00, pn. od 11.00. Podziemia wieży są udostępniane turystom po wcześniejszym zgłoszeniu (tel.: 236 002 269, 236 002 909) za opłatą 10 Kč. Warto wspiąć się na blisko 70-metrową wieżę ratuszową, by podziwiać widok na Stare Miasto i centrum Pragi.
Zwiedzanie odbywa się w grupach wchodzących w stałych odstępach czasu, na ogół co 20 min.

Minąwszy ratusz, dochodzimy do Małego Rynku (Malé nám.). Po prawej stronie na rogu pod nr. 3 stoi dom POD MINUTĄ, ozdobiony renesansową figuralną dekoracją sgraffitową. Charakterystyczną trójkątną płytę Małego Rynku zdobi XVI-wieczna studnia z renesansową kratą. Tu w średniowieczu handlowano owocami, tu też mieszkali głównie francuscy kupcy. Na okoliczność słynnej wystawy krajowej 1895 r. zrekonstruowano dawny XVII-wieczny wygląd ryneczku.

Skręcamy w ul. U radnice i dochodzimy do nám. Franze Kafky, placu zwanego w średniowieczu Kurzym Targiem. Tu w pobliżu stał dom nr 24, w którym w 1883 r. przyszedł na świat genialny niemiecko-żydowsko-czeski pisarz Franz Kafka. Autor Procesu urodził się w dawnej prałaturze pobliskiego klasztoru Benedyktynów pw. św. Mikołaja, postawionej w 1. poł. XVIII w. Budynek rozebrano w 1897 r., a na jego miejscu w latach 1902 – 03 wzniesiono obecny. Na jego murze widnieje płyta ku pamięci Franza Kafki.

W stanie niemal niezmienionym przetrwała wspaniała bryła KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA(kostel sv. Mikuláše). Jest to dzieło jednego z najważniejszych architektów dojrzałego baroku praskiego, K.I. Dientzenhofera, który w latach 1732 – 35 z funduszy opata benedyktyńskiego Anselma Vlacha zbudował świątynię w miejsce starszej, średniowiecznej. Dwie wieże i potężna kopuła barokowego obecnie kościoła były niegdyś przejściowo ozdobą cerkwi prawosławnej, jaka miała tu stać w 2. poł. XIX stulecia. Pamiątką po tym okresie dziejów świątyni jest potężny żyrandol z 1880 r., wykonany z kryształów pochodzących z karkonoskich hut szkła – dar cara Mikołaja II, który można podziwiać podczas stale organizowanych tu koncertów. Spod kościoła biegnie ku Wełtawie szeroka aleja poprowadzona tu w pierwszych latach XX w., zwana najpierw Mikołajską, a dziś Paryską (Pařížská třída).

Ulicami Platnéřską i Seminářską dochodzimy do wąskiej uliczki Karlovej – wśród sklepików z pamiątkami dotrzemy do brzegów Wełtawy. Nie dajmy się oczarować kolorami reklam i nawoływaniem przekupniów, zadrzyjmy nieco głowę i oglądajmy piękne elewacje stojących tu kamieniczek. Po drodze miniemy znany praski budynek zwany Klementinum. To dawny konwikt jezuicki, a obecnie czeska Biblioteka Narodowa. Stoi po prawej stronie ulicy, natomiast po lewej, pod nr. 188, koniecznie trzeba obejrzeć renesansowy dom Pod Francuską Koroną, gdzie w latach 1607 – 12 mieszkał Jan Kepler (zm. 1630), wybitny niemiecki astronom. W tym domu powstało jedno z najważniejszych dzieł astronomicznych Astronomia Nova, w którym wykazał, iż orbita Marsa jest elipsą.

KLEMENTINUM, gdzie przechowywany jest Kodeks Wyszehradzki, Pasjonał przeoryszy Kunegundy, Biblia Velislava, rękopis Husa i 3 mln innych wspaniałych dzieł, jest drugim po Zamku Praskim tak wielkim kompleksem architektonicznym w Pradze. Jezuici przybyli do Pragi za sprawą Ferdynanda I w 1556 r. Na swą siedzibę wybrali kwartał w pobliżu mostu Karola, gdzie stały 32 domy, klasztor i trzy kościoły – wśród nich świątynia św. Klemensa, które to wezwanie dało nazwę ich nowemu kolegium. Klementinum znajduje się jakby na przedłużeniu mostu Karola i stanowi od tej strony początek Starego Miasta. W bibliotece przez wieki gromadzono rękopisy i druki z kasowanych klasztorów i zbiorów prywatnych. Prócz wzmiankowanych wyżej najcenniejszych skarbów piśmiennictwa czeskiego znajduje się tutaj ok. 5 tys. rękopisów. Do wnętrza książnicy wchodzi się przez główny portal obok KOŚCIOŁA ŚW. SALWATORA od placu Křižovnické nám. Poniższy rysunek pokazuje ogrom kompleksu Klementinum z teatrem, Grobem Pańskim i obserwatorium
astronomicznym. Po kasacji zakonu w 1773 r. w budynkach mieściło się seminarium, później część Uniwersytetu Karola i galeria sztuki, a od 1928 r. wspomniana biblioteka.

Dominantą placu Křižovnické nám. jest jednak *POMNIK CESARZA KAROLA IV *(1849), postawiony fundatorowi wszechnicy przez wdzięczne władze uniwersyteckie w 500. rocznicę założenia UK.

Naprzeciw wejścia do Klementinum stoi jeszcze jeden okaz barokowej architektury sakralnej. KOŚCIÓŁ ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU to świątynia zakonu rycerzy krzyżowych z czerwoną gwiazdą, postawiona w latach 1679 – 87 na miejscu starszej, XIII-wiecznej. Nieco z boku kościoła postawiono tzw. vinařský sloup z figurą św. Wacława z 1846 r., a tuż obok niego widoczne są do dziś pozostałości po starym kamiennym poprzedniku mostu Karola – XII-wiecznym moście Judyty.

Tak oto zakończyliśmy zwiedzanie Starego Miasta i stanęliśmy u stóp STAROMIEJSKIEJ WIEŻY MOSTOWEJ, która ukończona w zasadniczym kształcie ok. 1380 r., stojąca na drugim przęśle mostu, jest zarazem bramą wiodącą ku niemu i stanowiącą punkt wzmiankowanej już drogi królewskiej. Przypomina o tym nie tylko wspaniała architektura bramy – dzieło strzechy Parlerów, ale także państwowy program heraldyczny umieszczony na licu wieży. Zobaczymy herby ziemi Korony Czeskiej, figury św. św. Wojciecha i Zygmunta – patronów królestwa, św. Wita – patrona mostu, a także cesarza Karola IV i jego syna Wacława IV. To właśnie tu zwycięscy katoliccy Habsburgowie rozkazali prawdziwie osmańskim sposobem rozwiesić głowy poległych pod Białą Górą powstańców (wisiały tak przez 10 lat!). Zwiedzanie wieży, z której piętra rozciąga się ciekawy widok na most i Hradczany, możliwe jest codziennie w godz. 9.00 – 17.00 (wewnątrz urządzono wystawę historyczną). Na piętro wiodą schody, na których końcu trzeba przyjrzeć się groteskowej twarzy
strażnika bramnego z połowy XV w. W podziemiach istniało niegdyś więzienie, gdzieniegdzie zachowały się nawet napisy wyryte przez jego „pensjonariuszy”.

MOST KAROLA(Karlův most), zwany tak dopiero od 1870 r., wcześniej po prostu określany był jako Kamienny. Prowadzi ze Starego Miasta na Hradczany przez Małą Stranę i jest dziś żelaznym punktem każdej wycieczki po Pradze. Liczy 520 m długości i 10 m szerokości, ale rzecz jasna to nie wymiary spoczywającego na 16 przęsłach mostu decydują o jego walorach turystycznych. To jedyny takiej rangi średniowieczny most kamienny (wzniesiony z piaskowca) w naszej części Europy. Budowany był od 1357 r. do początków XV w., tak jak i wieża, najpierw przez mistrza Ottona, a potem przez wybitnych rzemieślników grupujących się wokół Piotra Parlera. Stanął w miejsce istniejącego tu od XII w., także kamiennego (!) mostu Judyty, który zabrała powódź 1342 r. Most Karola trwa – nie unicestwił go wyrok Boży za zrzucenie zeń w 1393 r. z rozkazu Wacława IV spowiednika królowej Jana Nepomucena, nie zmyła powódź 2002 r., choć zdawało się, iż niewiele brakuje, nie zadeptali jak dotąd turyści! Jego ozdobą jest galeria 30 grup rzeźb
stawianych tutaj już od XVII stulecia.

_ Źródło: Bezdroża _