Włochy - charakterystyka geograficzna

Powierzchnia kraju, znajdującego się prawie w całości na Półwyspie Apenińskim, wynosi 301 230 km2. Włoski „but” rozciąga się z północy na południe – od najwyższych gór w Europie, Alp, po basen Morza Śródziemnego. Ponadto w skład kraju wchodzą trzy duże wyspy: Sardynia, Sycylia oraz Elba, a także archipelagi i grupy małych wysepek rozsianych wokół brzegów. Włochy graniczą na zachodzie z Francją, na północy ze Szwajcarią i Austrią, a na wschodzie ze Słowenią. Na obszarze Włoch znajdują się także miniaturowe państwa-enklawy: San Marino i Watykan. Do Włoch realnie należy natomiast niewielka przygraniczna gmina w
Szwajcarii, Campione d’Italia.

Największą część Półwyspu Apenińskiego stanowią wzgórza (42 %) oraz góry (35 %). Włoskie góry to masyw Alp w północnej części kraju oraz pasmo Apeninów przecinające niczym kręgosłup cały półwysep, od Ligurii aż po Sycylię. Młodsze od Alp Apeniny są od nich niższe i w większości zbudowane z piaskowca i wapienia. Najwyższe szczyty Apeninów, jak Corno Grande (2912 m n.p.m.) i Corno Piccolo (2655 m n.pm.), wchodzą w skład masywu Gran Sasso w Abruzji. W masywie tym znajduje się lodowiec Calderona – z europejskich lodowców wysunięty najdalej na południe.

Północne Apeniny rozciągają się od Ligurii, gdzie „wyrastają” bezpośrednio z morza, po Adriatyk. Liguryjska część Apeninów charakteryzuje się stromymi, wąskimi szczytami, których masywy rozdzielają doliny rzeczne. Na terenie Umbrii i Marche łańcuch Apenin przebiega bliżej Adriatyku. Charakteryzuje się on poprzecznym przebiegiem rzek i występowaniem pasm wapiennych. Człowiek zajął tu obszary dawnych basenów i wyschłych jezior. Alpy, których najwyższym szczytem jest Mont Blanc (Monte Bianco, 4810 m n.p.m.), wypiętrzyły się w kenozoiku.

Rozmiary, różnorodność typów skał, bogactwo przyrody i niejednorodność klimatu sprawiły, że do dziś jest to słabo zurbanizowany obszar o niskim zagęszczeniu ludności. Łańcuchy położone nad Morzem Liguryjskim – we Friuli, w Wenecji Euganejskiej i w Lombardii – to Prealpy. W Piemoncie równina przechodzi w wysokie masywy alpejskie, tylko środkowo-wschodnia część Alp jest nieco niższa niż pozostałe.

Alpy to jeden z największych terenów występowania lodowców w Europie (ich liczba szacowana jest na 2500). W wysokich partiach Alp znajduje się wiele rozległych jezior, w partiach niższych jeziora są mniejsze. Siedliska ludzkie położone są tam, gdzie możliwa jest uprawa ziemi (zazwyczaj poniżej 1000 m n.p.m.). Rzeki alpejskie po dopłynięciu do Niziny Padańskiej, będącej równiną aluwialną powstałą w trzeciorzędzie i czwartorzędzie, nanosiły tu dużą ilość materiałów, tworząc wzgórza morenowe.

Jeziora przedalpejskie z jednej strony otwierają się na Alpy, z drugiej – na obszary równinne. Są to jeziora duże i głębokie, niemal wyizolowane „wyspy” o umiarkowanym, przyjemnym klimacie. Południowe Włochy charakteryzuje obecność dużej liczby wulkanów, zarówno aktywnych, jak i „w stanie spoczynku”. Do najbardziej znanych należą: Etna na Sycylii – największy ciągle aktywny wulkan w Europie – i Wezuwiusz (w okolicach Neapolu), którego ostatni wybuch odnotowano w 1944 r. Wulkany Sycylii to położone w obrębie Wysp Liparyjskich Stromboli i Vulcano.

Jedynie 23% terytorium Włoch stanowią równiny, z których największą jest Nizina Padańsko-Wenecka zajmująca aż 1/6 kraju. To główny obszar działalności przemysłowej, dlatego nizina pokryta jest gęstą siecią miast. Ten na pierwszy rzut oka równinny teren nie jest jednolity pod względem wysokości: jego najwyższe rejony znajdują się w Piemoncie (500 m n.p.m.). Nizinę można podzielić na dwie części: część nawodnioną i żyzną oraz część położoną nieco wyżej – suchą i nieurodzajną (gdzie rozwija się przemysł). Ta pierwsza stała się kwitnącą krainą rolniczą z wysoce przekształconym krajobrazem naturalnym (pola uprawne, sieć nawadniająca itp.). Najbardziej widoczne jest to we Friuli i w Emilii-Romanii. (…)