Zamek w Dębnie. Warownia z bogatą tradycją

W miejscu, gdzie obecnie wznosi się zamek, niegdyś stała obronna rezydencja. Najprawdopodobniej wzniesiona została pod koniec XIII wieku przez komesa Świętosława z rodu Gryfitów, na szlaku prowadzącym z Krakowa do Tarnowa, a dalej łączącym Ruś ze Śląskiem. Kolejnymi właścicielami budowli byli członkowie rodu Pobogów, a od połowy XIV wieku Odrowążów.

Zamek w Dębnie ufundował kasztelan krakowski, Jakub Dębiński. Budowla z kamienia i cegły powstała w latach 1470–1480. Zamek jest jedynym zachowanym przykładem późnośredniowiecznej świeckiej architektury łączącej styl gotycki z renesansowym. Widoczne są tu odmienne założenia, różne od średniowiecznych ukształtowania budynku mieszkalnego z systemem zewnętrznych umocnień.

Bogactwo formy i detalu architektonicznego zachwyciło m.in. Jana Matejkę. Powstały liczne rysunki artysty prezentujące architektoniczne szczegóły budowli. Zamek powstał na planie nieregularnego prostokąta. Właściwe jego umocnienia obejmowały obszar całego zamkowego wzgórza. Rezydencję otaczała głęboka fosa i wał ziemny z palisadą. Zamek składa się z czterech budynków, każdy o dwóch kondygnacjach. Łączą się one narożami, a w środku – w formie trapezu – znajduje się dziedziniec ze studnią, do którego prowadziła brama umieszczona w ścianie północnej. Zachowały się barokowy portal, a także – w zachodnim budynku na narożach – wieloboczne wieżyczki na kamiennych wspornikach.

Dawniej wokół dziedzińca wznosiły się drewniane krużganki. W narożach zachodniego skrzydła usytuowane są dwie baszty mające w dolnej części kształt owalny, a ośmiokątny w górnej. Skrzydło to miało charakter reprezentacyjny. Mieściły się tu komnaty mieszkalne właścicieli. Na pierwszym piętrze znajduje się wielka komnata zwana Koncertową. Ciekawym elementem architektonicznym są wykusze umieszczone we wschodnim skrzydle. Są one – podobnie jak portale okienne i drzwiowe – ozdobione kamiennymi płaskorzeźbami o motywach roślinnych i geometrycznych, a także godłami Polski – Orłem – i Litwy – Pogonią oraz herbem pierwszych właścicieli – Odrowążem. Bogato zdobione są również wieżyczki.

Po Dębińskich właścicielami zamku stali się Wesselini. Franciszkowi Wesseliniemu, który był sekretarzem Stefana Batorego, zamek zawdzięcza renesansową modernizację. Dzięki zachowanym w murze sygnaturze i dacie wiadomo, iż pracami adaptacyjnymi kierował Jan de Simoni. Najistotniejszych zmian dokonano jednak w latach 20. XVIII wieku za Tarłów, którzy przejęli zamek po Wesselinich. Po nich z kolei właścicielami byli: Lanckorońscy, Rogowscy oraz Rudniccy.

Od 1835 do 1945 roku Dębno należało do rodu Jastrzębskich. Z rodem Tarłów wiąże się legenda. Dotyczy ona nieszczęśliwej miłości szesnastoletniej córki właściciela zamku do służacego. Za zhańbienie rodu i nieposłuszeństwo dziewczyna z ojcowskiego rozkazu została żywcem zamurowana w zamkowej baszcie. Od tej pory duch Tarłówny jako Biała Dama o północy w bezksiężycowe noce nawiedza komnaty zamku. W XIX wieku w zamku wybuchł pożar, który zniszczył zabytkowe wnętrza. Podczas powstania listopadowego w 1831 roku w warowni ukrywali się powstańcy, którzy pomimo częstych przeszukiwań okolic przez Austriaków, nie zostali znalezieni. Po przejęciu zamku przez Jastrzębskich w 1835 roku, dokonano adaptacji budowli w duchu romantyzmu. Zmieniono dach, a do wnętrz trafiło nowe wyposażenie. W pobliżu zamku powstał park krajobrazowy. Nowi właściciele wybudowali także stawy rybne. Podczas I wojny światowej częściowemu zniszczeniu uległo wyposażenie zamku, w którym mieścił się szpital polowy. Podczas II wojny światowej
zamek zajęli Niemcy.

Po wojnie w warowni mieścił się posterunek milicji. Po pracach restauratorskich przeprowadzonych w latach 70. XX wieku, swoją siedzibę znalazła tu filia Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Można tu zobaczyć stałą ekspozycję wyposażenia wnętrz zamkowych, a także Salę Rycerską urządzoną w stylu staropolskiej świetlicy, kaplicę zamkową oraz przedmioty związane z dawną kulturą rycerską i szlachecką, m.in. militaria, portrety, srebro, porcelanę oraz biżuterię. Najcenniejsze zabytki wystawiono w Skarbcu, gdzie można obejrzeć m.in. Biblię Wujka z końca XVI wieku. Na zamku w Dębnie organizowane są różnego rodzaju imprezy, m.in. „Świętojańska Noc Muzealna", w której programie jest nocne zwiedzanie zabytku. W pięknym otoczeniu dziedzińca zamkowego odbywają się też koncerty z cyklu „Wieczory z Muzyką Dawną”.

Zamek w Dębnie Dębno 189 32-852 Dębno (14) 665 80 35 debno@muzeum.tarnow.pl www.muzeum.tarnow.pl/debno

Przy zamku znajduje się darmowy parking. Otwarte: wt., czw.: 10–16; śr., pt.: 9–14; sob., niedz.: 11–14. Cena biletów: na zamek: normalny – 8 zł, ulgowy – 4 zł; na wystawę czasową: normalny –2 zł, ulgowy – 1 zł. W niedz. i święta na zamek normalny – 9 zł, ulgowy – 5 zł (cena obejmuje opłatę za przewodnika).

Każdego roku pod murami zamku w Dębnie odbywa się Międzynarodowy Turniej Rycerski „O Złoty Warkocz Tarłówny”, organizowany przez Dębińskie Centrum Kultury, Muzeum Okręgowe w Tarnowie oraz Urząd Gminy w Dębnie. Turniej najczęściej odbywa się we wrześniu. W imprezie uczestniczą oraz wspierają jej organizację bractwa rycerskie nie tylko z Polski, ale także ze Słowacji i Węgier. Rycerze walczą o złoty warkocz Tarłówny, tej samej, którą według legendy, ojciec kazał zamurować w zamkowej wieży.

W czasie imprezy można obejrzeć pokazy walk rycerskich, zarówno pieszych, jak i konnych. Atrakcją są pokazy ostrzału artyleryjskiego, inscenizacja scen bitewnych oraz popisy kaskaderów w strojach historycznych. Najważniejszym akcentem turnieju jest finałowa bitwa, w której udział biorą wszyscy uczestnicy imprezy. Każdy może spróbować swoich sił w turniejach zręcznościowych, czy konkursach sportowych, np. w kręglach średniowiecznych. Można też zwiedzić zamek, a u jego podnóża odbywa się zwykle jarmark historyczny, na którym można obejrzeć i kupić wyroby wykonane zgodnie z kunsztem dawnego rzemiosła.

Wola Dębińska 240 32-852 Dębno (14) 665 86 61 dck@gminadebno.pl www.gminadebno.pl Muzeum Okręgowe w Tarnowie Rynek 20-21 33-100 Tarnów (14) 621 21 49; (14) 626 15 85 rynek@muzeum.tarnow.pl *www.muzeum.tarnow.pl *

Dębno – późnogotycki kościół pod wezwaniem św. Małgorzaty; kamienne figury Chrystusa Frasobliwego, św. Jana Nepomucena oraz św. Kingi. Lipnica Murowana – drewniany kościół św. Leonarda z początku XVI wieku; Dwór Ledóchowskich, wzniesiony przez Bzowskiego ok. 1830 roku, mieszkały tu bł. Maria Teresa i Urszula Ledóchowskie; kościół św. Andrzeja Apostoła został wzniesiony z fundacji króla Kazimierza Wielkiego. Nowy Wiśnicz – największa zachowana w Polsce rezydencja obronna w stylu barokowym; swój właściwy wygląd zamek zawdzięcza Piotrowi Kmicie, który w połowie XVI wieku nadał mu cechy stylu renesansu. Gmach zamku składa się z czterech dwupiętrowych skrzydeł zgrupowanych wokół wewnętrznego dziedzińczyka oraz parterowego budynku tzw. „Kmitówki". Charakterystyczny wygląd zamek zawdzięcza czterem narożnym wieżom, z których każda jest inna (piąta wieża jest dobudowana do dłuższego boku od strony północnej); Muzeum Jana Matejki –„Koryznówka". Dom rodzinny żony Matejki, który artysta odwiedzał i gdzie
tworzył. Ekspozycja obejmuje: obrazy i rysunki, przedmioty przez niego używane, portrety członków rodziny.

Seria: Miejsca niezwykłe Tytuł: Zamki, turnieje, rycerze Autor: Paweł Komorowski, Jarosław Kurkowski