Banat i Kriszana. Wyjątkowe miejsca w Rumunii

Dla wielu turystów przybywających do Rumunii od strony Węgier tereny te stanowią pierwsze zetknięcie się z krajem – mało reprezentatywne obszary nizinne niczym nie zdradzają górskiego charakteru państwa rumuńskiego. Dość monotonny, płaski teren nie powinien nas jednak zmylić – krainy te obfitują w unikatowe na skalę całego kraju atrakcje turystyczne. Do takich należy m.in. krasowy region Padiş, stanowiący część gór Apuseni, oddzielających Kriszanę od Siedmiogrodu. Południową granicę Banatu wyznacza natomiast malowniczy przełom Dunaju, słynne Żelazne Wrota, w pobliżu których znajdują się wioski zamieszkałe przez kolonistów czeskich. Historyczne miasta regionu – Satu Mare, Arad, Oradea oraz Timişoara stanowią swoistą urbanistyczną linię słynącą ze swojej secesyjnej architektury, niespotykanej w tej skali nigdzie indziej w Rumunii. Szczególnie Timişoara, będąca stolicą banackich Szwabów, jest miastem o specyficznym klimacie i niezwykłej urodzie. Warto więc, podróżując do Siedmiogrodu czy Bukowiny, zatrzymać się
na kilka dni na zachodzie Rumunii.

ARAD LUGOJ

Położony nad opływającą tutejszą cytadelę Maruszą (Mureş), był niegdyś eleganckim miastem z ciekawą starówką. Panowała w nim specyficzna atmosfera XIX-wiecznego fin de siécle’u. Najwięcej z tego klimatu przetrwało na Bulevardul Revoluţiei, przy którym stoi gmach Teatru Państwowego z 1874 r., oraz najbardziej reprezentacyjna budowla miasta, neorenesansowy ratusz z wysoką wieżą. W jego sąsiedztwie wznosi się interesujący Pałac Cenad z końca XIX w. oraz neobarokowy gmach Uniwersytetu im. Aurela Vlaicu. Równie interesującym przykładem architektonicznego historycyzmu jest gmach Pałacu Kultury (P-ţa. G. Enescu) z początku XX w. Warto też zobaczyć cerkiew serbską (P-ţa. Sârbeasca) zbudowaną w stylu barokowym na przeł. XVII i XVIII w., katedrę prawosławną (P-ţa. Catedralei) z 2. poł. XIX w. oraz katedrę rzymskokatolicką (P-ţa. A. Iancu) z początku XIX w. Zachowana w dość dobrym stanie aradzka twierdza bastionowa nie jest niestety udostępniana turystom.

W słynnych Băile Herculane (Łaźnie Herkulesa) bije kilkanaście źródeł wody mineralnej, odkrytych przez Daków i używanych przez Rzymian, którzy dali początek istniejącemu na tych terenach uzdrowisku. Herkules, był zarazem bogiem-opiekunem panującego rodu Ulpia Traiana, czego dowodzi pierwotna nazwa miejsca: Thermae Herculi Ad Medium lub Ad Aquas Herculi Sacras. Miejsce, opustoszałe na skutek tureckiej okupacji, odżyło pod panowaniem austriackim i w 1852 r. zostało nawet okrzyknięte najpiękniejszym uzdrowiskiem na kontynencie. 16 miejscowych źródeł niskoradioaktywnych, siarczanych i chlorkowych wód wykorzystuje się w leczeniu chorób i zaburzeń narządów ruchu, systemu nerwowego, układu trawiennego i schorzeń ginekologicznych. Miejscowość cieszy się łagodnym klimatem, bliskim śródziemnomorskiemu, ze średnią roczną temperaturą +10,6˚C. Ślady dawnej świetności odnaleźć można w Muzeum Historycznym. Warto zwiedzić też dawną łaźnię rzymską z zachowanym reliefem przedstawiającym Herkulesa.

To dość przeciętne miasto rozwinęło się dzięki mocno uczęszczanemu szlakowi handlowemu, wiodącemu z Siedmiogrodu nad Dunaj. Centrum można zwiedzić w czasie 30-minutowego spaceru, łącznie z przerwą na kawę. Banacką mozaikę reprezentują tu: prawosławna cerkiew św. Jerzego, wzniesiona w XV w. przez rumuńskich kupców na miejscu dawnego monasteru, cerkiew św. Jana Chrzciciela w stylu wiedeńskiego baroku z 1781 r., katolicki kościół wzniesiony w 1725 r. przez franciszkanów i neogotycka synagoga z 1893 r. Dworzec kolejowy jest poza centrum, do którego dojdziemy, skręcając z dworca w prawo, a po 100 m w lewo przez most. Po ok. 500 m napotkamy zamkniętą dla ruchu ulicę Mihai Viteazu, wiodącą do katolickiego kościoła.

To miasto dość reprezentatywne dla regionu Banatu. Spośród miejscowych zabytków na szczególną uwagę zasługuje cerkiew unicka z lat 1843–68, stojąca na P-ţa Drăgan. Wewnątrz podziwiać można piękne witraże wykonane w Czechach, barokowy ikonostas z Wiednia czy żyrandol ze szkła z Murano. Za kościołem w lewo, ulicą Andrei Şaguna dotrzemy do P-ţa Victoriei, przy którym zgromadzone są najstarsze zabytki miasta. Cerkiew Bogurodzicy, znana także jako Cerkiew Dwóch Wież, została wzniesiona między 1759 a 1766 r. Zbudowana w stylu wiedeńskiego baroku, ma wieże wysokie na 57 m, stąd miejscowi mawiają, że „widać je z Timişoary”.

Freski wewnątrz wykonał w 1764 r. serbski artysta Ştefan Tenecki, spod którego ręki wyszły również malunki w monasterach Fruškiej Gory. Świątynię zdobią także freski autorstwa Nicolae Popescu (1876) i Anastasie Damiana (1941–44). Obok cerkwi znajduje się wieża św. Mikołaja lub Cerkiew Mniejsza, prawdopodobnie z 1402 r., jedyna pozostałość po monasterze. Po drugiej stronie ulicy, naprzeciwko obu świątyń, wznosi się barokowy zajazd pocztowy (Hanul Poştei lub Birtul Poştei) z 2. poł. XVI w., z widocznymi wpływami siedmiogrodzkimi. Obsługiwał on szlak handlowy łączący Siedmiogród z ziemiami serbskimi i wybrzeżem adriatyckim. Negreşti Oaş, Avasfelsőfalu (węg.)

Miejscowość jest historycznym centrum ziemi Oaş (węg. Avas) będącej ostoją tradycji, czego ilustracją jest tutejszy krajobraz pełen drewnianych domostw z przepięknie rzeźbionymi monumentalnymi bramami. Negreşti Oaş położona była przy Viam Dacitur de Avasi (Drodze Solnej). Tędy transportowano sól z Maramureszu na Nizinę Węgierską. Wioska stała się miastem dopiero w 1964 r. Warto odwiedzić tu kilka miejsc. Muzeum Ziemi Oaş (Muzeul Ţării Oaşului, Str. Victoriei), powołane w 1972 r., prezentuje ciekawe regionalne zbiory etnograficzne i archeologiczne. Skansen (Muzeul Satului Oşenesc), w którym zobaczymy typowe zagrody i ich wyposażenie. Szczególnie interesujące są tu: dom z wioski Racşa i XVIII-wieczna cerkiew z miejscowości Lechinţa. Skansen znajduje się za hotelem Oşanul.

Miasto Várad zostało założone jako stolica średniowiecznego księstwa Bihar. Niezwykłą rangę miasto zyskało, gdy król Władysław I Święty w 1093 r. założył tu biskupstwo, które obejmowało obszar Kriszany. Święty król – jeden z ulubionych bohaterów średniowiecznych legend, których malarskie przedstawienia można podziwiać we wnętrzach siedmiogrodzkich kościołów – po śmierci w 1095 r. został pochowany w krypcie katedry. Pierwszym biskupem Varadinum został brat króla, Koloman, zwany Uczonym (Könyves Kálmán), który po śmierci Władysława wstąpił na tron węgierski. Odtąd miasto stało się drugim, po Białogrodzie (Székesfehérvár), duchowym i religijnym centrum Królestwa Węgierskiego. Jego rozwój gwałtownie przerwał najazd tatarski (1241).

Ponowny szczyt świetności Nagyvárad osiągnął dopiero pod koniec XIX w. Zwano go wtedy „perłą w koronie Habsburgów” lub „Oradiańskim Parnasem”. Oradea wydała tak wielkich poetów, jak Endre Ady i Iosif Vulcan oraz przyciągała rozlicznych twórców, o czym świadczą nazwiska działających tu architektów: Lechner Ödön, Jakab Dezső, Komor Marcell i wielu innych. Dziś zakurzona już nieco belle époque czeka na ponowne odkrycie.Satu Mare, SzatmÁrnÉmeti (węg.), Sathmar (niem.)To jedno z najładniejszych miast północno-zachodniej Rumunii. Wprawdzie nie może poszczycić się unikatowymi zabytkami, jednak tworzy bardzo przyjemną i interesującą całość. Należy do grupy miast – podobnie jak Oradea, Arad i Timişoara – które zatrzymały wiele z eleganckiego klimatu belle époque.

Warto zwiedzić katedrę katolicką (P-ţa Libertăţii). To jednoprzestrzenna budowla z transeptem o charakterze barokowo-klasycystycznym, wzniesiona w latach 1786–98. Nad całością dominuje potężna kopuła, a fasadę zdobi inspirowany antykiem portyk z kolumnami korynckimi. Flankujące go wieże dodano w 1837 r. Katedra była mocno zniszczona w czasie II wojny światowej i zamknięta aż do ukończenia jej restauracji w 1961 r. Z katedrą sąsiaduje neoklasycystyczny Pałac Biskupi z XIX w.

Kamienice przy P-ţa Libertăţii: Casa Ormoş (neoklasycystyczna, XIX w.) i Casa Alba (secesyjna, 1911–12). Budynek hotelu Dacia (P-ţa Libertăţii 8), powstały w wyniku konkursu wygranego przez wiedeńskich architektów w 1902 r., to jeden z najpiękniejszych secesyjnych budynków Rumunii.

Największy w mieście barokowy kościół reformowany, zwany „Kościołem z Łańcuchami” (P-ţa Păcii), zbudowano w XVIII stuleciu w ciągu 19 lat. Przed kościołem znajduje się pomnik Ferenca Kölcsey, założyciela węgierskiej szkoły w Satu Mare. Teatr Północny (Str. Horea 5), neoklasycystyczny z 1889 r. cerkiew prawosławna (Str. 1 Decembrie 1918), powstała w latach 1932–37, zawierająca wiele rumuńskich elementów narodowych.

Stolica wielonarodowego Banatu jest jednym z najwspanialszych miast Rumunii. Wędrowca urzeknie elegancja architektury miasta oraz panująca w nim przyjemna atmosfera. Timişoara jako pierwsze miasto w Europie posiadała elektryczne oświetlenie ulic i jako jedna z pierwszych na świecie wprowadziła tramwaje (w 1869 r.). Także tutaj rozpoczęła się rewolucja 1989 r. Do dziś Timişoara pozostaje w czołówce najlepiej rozwiniętych miast w kraju.

Pierwsza wzmianka o Castrum Timisensis pochodzi z 1212 r., z aktu lokacyjnego. W średniowieczu, szczególnie zaś za panowania Karola Roberta, miasto przeżywało okres najpomyślniejszego rozwoju, któremu kres położył najazd turecki w 1552 r. i powstanie na tym terenie tureckiego paszałyku. Rządy tureckie trwały ponad 160 lat, dopóki armia pod wodzą księcia Eugeniusza Sabaudzkiego nie przyłączyła miasta do strefy wpływów austriackich. Na koniec XVIII w. przypada też, zainicjowana przez Habsburgów, akcja repopulacji Banatu, opustoszałego po odejściu Turków. Wówczas to ukształtowała się wieloetniczna mozaika Banatu.

_ Źródło: Bezdroża _