Belfast - miasto Murali
Na malowidłach katolików kolory irlandzkiej flagi - zielony i pomarańczowy, a u protestantów brytyjskiej - niebieski i czerwony. Nic tak nie odzwierciedla różnic jakie występują w Belfaście jak tamtejsze Murale.
Na malowidłach katolików kolory irlandzkiej flagi - zielony i pomarańczowy, a u protestantów brytyjskiej - niebieski i czerwony. Murale rosną jedne na drugich Na mapie świata niewiele jest miast o tak złej sławie. Rytm życia Belfastu przez dziesięciolecia odmierzały wybuchy i strzelaniny między katolikami i protestantami.
Trudno w to uwierzyć, siedząc w gwarnym wnętrzu wspaniałego pubu przy głównej arterii Golden Mile łączącej centrum z zabytkowym uniwersytetem (ponad 150-letni gmach ufundowała królowa Wiktoria). Istniejący od 1885 r. Crown Liquor Saloon z zewnątrz wykładany lśniącymi płytkami w środku podzielony jest na kilkanaście drewnianych przedziałów. Każdy taki "salonik" ma dzwonek do przywoływania kelnera, wiszące na ścianach stuletnie metalowe tabliczki służą jako draski do zapałek (w Irlandii Północnej, w przeciwieństwie do Republiki Irlandii, wciąż można w pubach palić). Ale Liquor Saloon to replika XIX-wiecznego lokalu. Działając w samym centrum miasta, vis-a-vis popularnego hotelu Europa, nieraz padał ofiarą bomb Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). Na początku lat 70. seria wybuchów przed hotelem doszczętnie zniszczyła pub. Na szczęście w 1946 r. kręcono tu sceny do "Niepotrzebni mogą odejść" z Jamesem Mansonem w roli poszukiwanego strzelca IRA - dzięki filmowym kadrom można było odbudować pub w dawnym
kształcie.
Na ulicach Belfastu nie ma już wojska ani zielonych okratowanych furgonetek, które przez dziesięciolecia pilnowały porządku. Otoczone wzgórzami zadbane miasto tonie w zieleni, atlantyckie powietrze jest krystaliczne i rześkie. Mam wrażenie, że jestem gdzieś w sennej Skandynawii, a nie w jednym z najbardziej zapalnych miejsc na ziemi.
Dziś Belfast pragnie stać się jedną ze stolic światowego pokoju.
By zrozumieć to miasto, warto zacząć zwiedzanie od jego najbardziej niegdyś mrocznych zakamarków - Belfastu Zachodniego. Codziennie o godz. 11 spod hotelu Hilton przy 4 Lanyon Place wyrusza w tamtą stronę autokar. Pierwszy przystanek - Falls Road, siedziba partii Sinn Fein, politycznego skrzydła IRA (w irlandzkim nazwa oznacza "My sami", co odzwierciedla niepodległościowe marzenia Irlandczyków z Północy). Skromny jednopiętrowy budynek z czerwonej cegły ze spadzistym dachem. Polityczny mural na ścianie przedstawia Boba Sandsa, jednego z poległych katolickich bohaterów. ("Przynależność" murali łatwo rozpoznać: w malowidłach katolików dominują kolory irlandzkiej flagi - zielony i pomarańczowy, a w protestanckich brytyjskiej - niebieski i czerwony. W całym mieście jest ich ok. 300, przeważnie na szczytowych ścianach domów; często się zmieniają, bo jedne powstają na drugich.) Naszpikowany kamerami budynek jest pod ścisłą ochroną. W sklepiku z pamiątkami zdjęcia, obrazki, albumy, płyty i koszulki z napisem:
"Irlandczycy będą w niebie, kiedy Brytyjczycy trafią do piekła" (ceny od kilku do kilkudziesięciu funtów).
Autokar jedzie w głąb dzielnicy katolickiej, mija wąskie uliczki jednopiętrowych szeregowców o spadzistych dachach. Dziedziniec neogotyckiego Clonard Monastery z 1896 r. (www. clonard. com) był przez lata areną najgorętszych manifestacji politycznych katolików, a zacisze plebanii w miejscem pokojowych negocjacji z protestantami latach 90.
Przed kościołem spotykamy Paula, dawnego bojownika i więźnia, dziś współtwórcę programu pojednania i budowy procesu pokojowego w Belfaście. - Dawni katoliccy więźniowie oprowadzają wycieczki po naszej dzielnicy - mówi Paul - za murem "przejmują" turystów protestanci, również byli więźniowie (szczegóły: www.coiste.ie/politicaltours).
Razem z Paulem dojeżdżamy do tzw. Linii Pokoju. Powstała we wrześniu 1969 r. żelbetowa konstrukcja ma 5 m wysokości i blisko 3 km długości, co kilkaset metrów stalowe, masywne bramy. Na co dzień otwarte, ale zamkną się w każdej chwili, gdyby doszło do zamieszek. Tuż przy murze po stronie katolickiej biegnie niewielka ulica - Bombay Street, jedno z najkrwawszych miejsc Belfastu. Mur podwyższają tu stalowe siatki. - Dla zabezpieczenia przed kamieniami, butelkami i koktajlami Mołotowa - wyjaśnia Paul. Nazwiska ofiar walk przy Bombay Street upamiętnia tablica (przy cywilach napis: "Zginęli dlatego, że żyli"). Jest i mural: płonąca ulica, matka tuląca dziecko i słowa "Never Again" ("Nigdy więcej"). Dziś to bardzo spokojne miejsce - wokół bawią się dzieci, z domów dochodzi zapach obiadu.
Przejeżdżamy na drugą stronę muru. Na domach protestanckich lojalistów niebiesko-czerwone murale i brytyjskie flagi.
Na Shankill Road przez dziesięciolecia toczyły się walki. Na ścianie jednego ze sklepów portret Steviego "Top Gun" M'Keagea - przywódcy brytyjskich bojówek, który zginął w 2000 r. Nieopodal wymalowano moment bohaterskiej śmierci obrońcy wiary protestanckiej lorda Oliviera Cromwela (1599-1658), który uznawał katolików za największych wrogów Irlandii, a polityczne odrodzenie państwa widział w upadku katolicyzmu. Dziś plac przy Shankill Road to wielki trawnik. Dzieci grają w golfa, mieszkańcy spacerują z psami. Obowiązuje całkowity zakaz spożywania alkoholu (kara 500 funtów).
- Belfast to spokojne miasto. Co prawda media informują czasem o zamieszkach, ale gdzie ich nie ma? - przekonuje Gabi Ruebel, konsultantka z biura turystycznego Lighthouse Island Promotions.
Prawa miejskie otrzymał Belfast ledwie 300 lat temu. A w 1737 r. zaczęto tu wydawać "News Letter" - najstarszą na świecie gazetę, która wciąż się ukazuje (www.newsletter.co.uk). W najstarszej w Belfaście prywatnej bibliotece Linen Hall Library z 1788 r. (17 Donegall Square North) zgromadzono dane osobowe mieszkańców z niemal trzech wieków. Niezwykle szczegółowy zbiór powstał wyłącznie na podstawie artykułów i klepsydr z archiwalnych numerów "News Letter".
W bibliotece mieści się też archiwum irlandzkiego języka i jego północnego dialektu. Jeden z bohaterów książki Roberta McLiama Wilsona "Ulica marzycieli" definiuje go jako "seplenienie, gdakanie, bełkotanie, jakby z papierosem w ustach". Znajduje się tu również archiwum północnoirlandzkiego teatru oraz zbiór pamiątek niepodległościowych - Polityczna Kolekcja 80 tys. publikacji, ulotek, plakatów i przedmiotów codziennego użytku (np. pudełek od zapałek). Zwiedzanie bezpłatne.
Ulster Museum przy ogrodzie botanicznym to dopełnienie historii regionu. Miasto słynęło nie tylko z drukarstwa, ale też z przemysłu włókienniczego i stoczniowego. Produkowano tu m.in. potężne siłownie parowe, dziś zobaczymy je właśnie w Ulster Museum.
A w Ulster Folk & Transport Muzeum w At Cultra, ok. 12 km na wschód od Belfastu, poznamy życie codzienne mieszkańców XIX-wiecznej Irlandii Północnej. Zrekonstruowano tu charakterystyczne dla regionu murowane domy wraz z wyposażeniem. Są też: drukarnia, sklep spożywczy, poczta, bank, szkoła. Warto zwiedzić miniaturowe mieszkania z mikroskopijnym pięterkiem charakterystyczne dla dzielnic robotniczych. Są otwarte, można wejść do środka, a w kominkach pali się nawet prawdziwy ogień. Wydaje się, że przed chwilą opuścili je mieszkańcy...
Przez wieki Belfast był niewielką osadą handlową. Zaczął się rozwijać wraz z przemysłem stoczniowym. Pod koniec XIX w. tysiące ludzi znalazło pracę przy budowie parowców. W tym najsłynniejszego - "Titanica", który powstał w 1911 r., a niespełna rok później osiadł na dnie Atlantyku. Na świecie stworzono blisko 300 poświęconych mu muzeów, ale w Belfaście nie ma żadnego, jest tylko pomnik ofiar (obok ratusza)
. - To dlatego, że przez dziesięciolecia winą za jego zatonięcie obarczano tutejszych konstruktorów. Mówiło się, że gdyby nie popełnili błędów, statek utrzymałby się na wodzie. Teraz jednak badacze dowiedli, że i konstruktorzy, i architekci swoją robotę wykonali perfekcyjnie - wyjaśnia członek Belfast Titanic Society i kapitan stateczku "Lagan Boat", który kursuje po porcie śladami "Titanica" (bilet 6 funtów, dzieci 5, www.laganboatcompany.com)
. Statek przepływa wzdłuż stoczni H&W (Harland and Wolff), gdzie powstał liniowiec. Firma utworzona w 1861 r. w szczytowym
okresie, pod koniec XIX w., zatrudniała 32 tys. robotników. Przy zaniedbanym nabrzeżu stateczek zwalnia i zatacza koło. Kapitan wskazuje zarośnięte urwisko: - To tutaj zwodowano "Titanica". Belfast chce znów utożsamiać się z parowcem-legendą. Tym bardziej że wypytują o niego coraz liczniejsi turyści (w 2004 r. w 274-tysięcznym mieście zjawiło się ich 5,9 mln). Wkrótce powstać ma muzeum i multimedialna replika statku stworzona przez gigantyczne laserowe rzutniki. A już dziś biuro promocji turystyki przy 47 Donegall Place (www.gotobelfast.com) proponuje wycieczki śladami budowniczych parowca. Radzi więc zwiedzić nie tylko 150-letnie biuro stoczni The Harbour Office, obok którego powstał w 1902 r. największy wówczas na świecie suchy dok długości ponad 100 m (zwodowano tu m.in. słynny liniowiec "Olympic", w czasie wojny jako jedyny statek pasażerski wsławił się zatopieniem niemieckiej łodzi podwodnej), ale też dom towarowy Robinson & Cleaver's przy Chinchester Street, gdzie bywał główny konstruktor statku Thomas
Andrews oraz Grand Central Hotel, w którym bawiono się po zwodowaniu "Titanica" 31 maja 1911 r.
W Irlandii Północnej (w przeciwieństwie do Republiki Irlandii) większość obiektów użyteczności publicznej i muzeów zwiedza się za darmo. Należy do nich siedziba parlamentu na wzgórzu Stormont. Budynek powstał w XVIII w. jako pałac rektora tutejszego uniwersytetu Johna Clelanda, a siedzibą parlamentu jest od 16 listopada 1932 r. (w czasie wojny był główną bazą dowodzenia RAF w tym rejonie). Ale w latach 1972-98 ze względu na ostre walki między republikanami i lojalistami jego kompetencje przejął parlament w Londynie. Odzyskał znaczenie w lipcu 1998 r. w wyniku Porozumienia Wielkopiątkowego, które zakończyło konflikt.
Dziś zasiada tu 108 deputowanych, w tym również członkowie Sinn Fein. Decydują o kwestiach związanych z administracją publiczną, jak zdrowie, edukacja, opieka społeczna, ochrona środowiska.
Bezpłatnie zwiedza się też historyczny ratusz w centrum - Belfast City Hall. To bogato zdobiona klasycystyczna budowla z 1906 r. z marmurowymi mozaikami na posadzkach i 53-metrową kopułą nad głównym holem. Witraże pokazują tragiczną historię wyspy: biedę i pomór z powodu zarazy ziemniaczanej w latach 1845-49 (pochłonęła ponad milion ofiar) oraz masową emigrację za ocean. W ratuszu oprócz pałacu ślubów (odbywają się codziennie) obraduje rada miejska (i w niej są członkowie Sinn Fein), a turyści chętnie fotografują się w kolorowych togach, które radni wkładają na posiedzenia.
Jedną z wizytówek miasta jest przekrzywiona o kilkanaście stopni 113-metrowa wieża - Albert Memorial Clock Tower na Queen's Square do złudzenia przypominająca londyńskiego Big Bena. Zbudowano ją w 1867 r. na cześć męża królowej Wiktorii, Alberta.
Urody dodają miastu palmy. Rosną przy portowym nadbrzeżu, nad rzeką Lagan, ozdabiają Odyssey - jedną z najnowocześniejszych sal koncertowych Europy (przypomina przycumowany do nadbrzeża statek). Są i w przydomowych ogródkach, bo odpowiada im tutejszy ciepły i wilgotny mikroklimat z łagodnymi zimami. A w ponad 150-letniej palmiarni ogrodu botanicznego (wstęp bezpłatny) zobaczymy tropikalne rośliny. Park, który go otacza, to świetne miejsce na odpoczynek dla znużonych turystów. Wieczorem można wyruszyć trasą historycznych pubów (Historical Pub Tours of Belfast). Zwiedzanie z przewodnikiem w czwartki o godz. 19, w soboty o 16; w Crown Liquor Saloon kupimy bilet za 6 funtów (w cenie szklaneczka likieru w dowolnym lokalu). Spacer trwa kilka godzin, ale - dostawszy mapę - można oderwać się od grupy i zwiedzać samemu. My wyruszyliśmy z hotelu Days w samym centrum, tuż przy głównym dworcu kolejowym i autobusowym.
Trasa to 14 najciekawszych pubów. Ciemnych piw oraz słynnej irlandzkiej whisky Old Bushmills produkowanej od 1608 r. warto popróbować w McHugh's Bar przy Queen's Square lub w Maddens Bar przy Berry Street, które liczą po blisko 300 lat. W tym ostatnim niemal codziennie odbywają się koncerty. - W Belfaście muzyka rodzi się spontanicznie - bez sceny i mikrofonów. Ludzie po prostu siadają z instrumentami przy stołach i grają tak, jak czują. Przyjeżdżają tu grać nawet dublińczycy zmęczeni tamtejszą muzyczną komercją - mówi Gabi Ruebel.
Historical Pub Tours of Belfast kończymy w White's Tavern. To najstarszy budynek, w którym działa pub, przyjemnie pije się tu zwłaszcza irlandzkie trunki. Powstał w 1630 r. jako sklep z wódką i winami. Dziś jest wspaniałym biesiadnym zakątkiem.
Warto też zwiedzić okolice Belfastu. Ok. 60 km na południe, w Downpatrick, znajduje się grób patrona Irlandii św. Patryka. Przypłynął na wyspę z Francji w roku 432 i założył kościół w Armagh (hrabstwo Down), który pełni funkcję duchowej stolicy kraju. Udało mu się nawrócić na chrześcijaństwo większość mieszkańców. Dogmat Trójcy Świętej tłumaczył na przykładzie trójlistnej koniczynki, która stała się symbolem Irlandii. - W podziemnym multimedialnym muzeum można odbyć wirtualną podróż śladami Patryka, a w specjalnym kinie "lot" śmigłowcem po najświętszych miejscach Irlandii - zachęca Gabi Ruebel, kiedy zasiadamy do wspaniałego ravioli of rabbit (wielki pieróg z siekanym, smażonym mięsem królika i grzybami) w restauracji Reno serwującej irlandzkie przysmaki.
Na koniec zakupy na St. George's Market - najstarszym w Irlandii targowisku pod dachem działającym w Belfaście bez przerwy od 1847 r. Warto tu wpaść w piątek między godz. 6 a 14, by prócz regionalnych przysmaków - dżemów, serów, wypieków - kupić stare książki, albumy i pocztówki. Ale najbardziej oryginalną pamiątką są drewniane szachy (kilkaset funtów): po jednej stronie mamy królową brytyjską i Johna Majora ze współpracownikami (figury) oraz gromadę policji (pionki), a po drugiej Gerry'ego Adamsa z armią zamaskowanych bojowników IRA.
Podróż i bezpieczeństwo
Z Warszawy do Dublina latają Aerlingus, Centralwings (od 16 grudnia) i LOT, a z Krakowa - Sky Europe (z Berlina easyJet, z Pragi Jet2); dalej pociągiem lub autobusem.
Z Belfast International Airport co pół godziny (w niedziele co godzinę) kursuje do centrum autobus linii 300.
Dobre miejsca noclegowe proponuje miejskie biuro informacji turystycznej przy 47 Donegall Place,
Uwaga! W Belfaście istnieją dzielnice młodocianych przestępców. Niebezpiecznie może być na zachód od torów kolejowych w kierunku Donegall, okolicach Sandy Row, Empire Street, Tigers Bay.
przykładowe ceny:
chleb tostowy - 0,50-0,90
litr mleka - ok. 0,50
twarożek (200 g) - 0,30-0,70
piwo 0,44 l - ok. 0,80
internet - 2 funty za godzinę, w bibliotekach za darmo
nocleg w schronisku młodzieżowym - od 6
Uwaga: obok funta brytyjskiego istnieje funt irlandzki o takiej samej wartości, ale poza Irlandią Północną nie jest honorowany. W Polsce bardzo trudno go wymienić!
Historia konfliktu
Irlandia Północna, część Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii, zajmuje 14,1 tys. km i liczy 1,7 mln mieszkańców (jedną trzecią stanowią katolicy, dwie trzecie protestanci). Początek konfliktu republikanów, czyli katolickich Irlandczyków, z lojalistami, czyli protestanckimi Brytyjczykami, sięga XVI w. - okresu kolonizacji brytyjskiej na wyspie. Spór religijny szybko zamienił się w walkę polityczną. Irlandczycy nie chcieli być poniżani przez Brytyjczyków, gorzej opłacani, pozbawiani praw publicznych. Ich upór przez ponad 200 lat napotykał angielski opór. Do wyjątkowo brutalnych zamieszek doszło w Belfaście Zachodnim w 1886 r. podczas odczytywania ustawy o ograniczonej autonomii zaproponowanej przez brytyjski rząd - zginęły 32 osoby, a 370 zostało rannych. Apogeum konfliktu przypadło na lata 1968-69, kiedy protestanci wyrzucili z domów 8 tys. katolickich rodzin. Na ulicach pojawiła się Królewska Ulsterska Policja, przez 20 lat miastem wstrząsały eksplozje.
tekst: ROBERT REWIŃSKI
źródło: GW