Klimat

[

Regularne badania klimatu Bajkału rozpoczęto pod koniec XIX w. w dwóch stacjach meteorologicznych: w Kułtuku i Gołoustnoje. Ich założycielem był pionier bajkalskiej klimatologii, A.A. Wozniesieński. W 1908 r. opublikował pierwszy zarys właściwości klimatycznych Bajkału. Jednym z najważniejszych czynników kształtujących klimat regionu jest cyrkulacja powietrza między jeziorem a otaczającymi go górami. Wpływa na temperaturę, przestrzenny i czasowy rozkład opadów oraz na układ ośrodków ciśnienia atmosferycznego. Obszar nadbajkalski charakteryzuje się klimatem kontynentalnym – lata są upalne, a zimy mroźne. Latem nad jeziorem temperatura jest zwykle o ok. 10°C niższa niż w regionach położonych w głębi lądu. Zimą odwrotnie – gdy w Irkucku jest 25°C mrozu, nad Bajkałem temperatura nie spada poniżej –15°C. Najcieplejsze miejsce nad Bajkałem to
Zatoka Piaszczysta, średnia temperatura roczna wynosi tu 0,4°C. Latem na wybrzeżach Bajkału temperatura waha się w granicach 15–25°C. Na terenach położonych w głębi lądu upały często przekraczają 30°C. Okolice jeziora odznaczają się dużą liczbą dni słonecznych – w południowej i środkowej części jest to średnio 2200 godzin nasłonecznienia rocznie (dla Polski – średnio 1600 godzin rocznie). ]( \"http://bezdroza.pl\" )Wiatry • Opady • Wieczna zmarzlina • Pokrywa lodowa • Geologia • Hydrologia

[

Bajkał. Morze Syberii Prezentowane materiały pochodzą z przewodnika turystycznego po Bajkale opublikowanego nakładem wydawnictwa Bezdroża. ]( \"http://bezdroza.pl\" )

[

Wiatry Niezależnie od pory roku nad Bajkałem przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie. Większość z nich ma wśród miejscowej ludności swoje nazwy – najczęściej pochodzą od nazw dolin, z których wieją. Dzieli się je na dwie grupy: podłużne i poprzeczne. Wiatry podłużne wieją wzdłuż osi Bajkału, z północnego wschodu i z południowego zachodu. Obejmują całą powierzchnię jeziora, dlatego też nazywa się je wiatrami przechodnimi. Są to: wierchowik (nazywany także angarą) – to jeden z najpotężniejszych i
długotrwałych bajkalskich wiatrów, wieje od doliny rzeki Górna (Wierchniaja) Angara (stąd nazwa), jest suchy i silny, związany z piękną, słoneczną pogodą, powoduje wysokie fale; kułtuk (zwany także nizownikiem) – wieje z zatoki Kułtuk, silniejszy od wierchowika, może osiągać prędkość 20 m/s. Gdy wieje, pogoda zwykle jest pochmurna, a jezioro nabiera szarej barwy. Gdy wierchowik i szełonnik (jeden z wiatrów poprzecznych) wieją równocześnie, powstają wysokie fale zwane tołkaczami. Wiatry poprzeczne mają kierunek północno-zachodni lub południowo-wschodni. Najczęściej są to tzw. gornyje, czyli zachodnie i północne wiatry fenowe. Pojawiają się nagle i uderzają z ogromną siłą, wywołując sztormy. Mogą osiągać prędkość ponad 40 m/s. Ich nadejście można rozpoznać po gromadzących się na szczytach gór białych chmurach stratocumulus. Najgroźniejszym wiatrem tego typu jest sarma. Wypada niespodziewanie z doliny rzeki Sarma (wpadającej do Małego Morza) i stanowi przyczynę powstawania niebezpiecznych fal. Inne wiatry
gornyje to: charachiacha, wiejąca z doliny rzeki Gołoustnaja, oraz buguldiejka, wiejąca z doliny rzeki o tej nazwie. Pozostałe wiatry poprzeczne to: barguzin – słaby wiatr wiejący z doliny rzeki Barguzin i przynoszący słoneczną pogodę, szełonnik – ciepły fen z gór Chamar Daban, pokatucha – wieje z Chamar Daban i przynosi duże opady. Mgły nad Bajkałem najczęściej powstają w lipcowe noce. W lecie największa liczba dni z mgłą występuje na północy Bajkału oraz przy wypływie rzeki Angary z jeziora. W zimie najwięcej mgieł można zaobserwować w południowej części jeziora – przy wypływie Angary oraz w okolicach Kułtuka. • ]( \"http://bezdroza.pl\" )Powrót do strony głównej

[

Opady Największe opady odnotowuje się w górach, średnio ponad 1000 mm rocznie (najwięcej, bo ponad 1300 mm w Chamar Daban), najmniejsze – 200 mm rocznie na wyspie Olchon. Niewielka ilość opadów jest charakterystyczna także dla obszarów leżących na południowy wschód od łańcuchów górskich, gdyż znajdują się w ich cieniu opadowym. Objęta jest nim także cała powierzchnia jeziora oraz Kotlina Barguzińska. Na tych terenach opady sięgają również ok. 200 mm rocznie. Średnia roczna ilość opadów nad Bajkałem to 425 mm. Zimą są niewielkie, natomiast w ciągu pięciu najcieplejszych miesięcy w roku – od maja do września – występuje 80% rocznych opadów. W górach Chamar Daban spada średnio 1160 mm deszczu i jedynie 150 mm śniegu – jest to przejaw klimatu kontynentalnego. Pokrywa śnieżna w rejonie Bajkału jest niewielka. Najwcześniej tworzy się na
północy, bo już ok. 25 października, na pozostałym terenie w pierwszej połowie listopada. W niektórych miejscach, jak np. u ujścia Sarmy, powstaje dopiero w pierwszej dekadzie stycznia. Najwcześniej śnieg ustępuje na południu, na przełomie marca i kwietnia, na północy dopiero pod koniec kwietnia. Miąższość pokrywy śnieżnej na wybrzeżach zależy od panujących tam wiatrów. Generalnie najmniejsza jest w środkowej części Bajkału (8 cm na zachodnim brzegu, 14 cm na wschodnim). Na południu grubość pokrywy śnieżnej może wynieść 44 cm, w części północnej jest ona o połowę cieńsza. W górach miąższość śniegu wynosi średnio od 60 do 100 cm, a w wyższych partiach – ponad 250 cm. Często schodzą lawiny. • ]( \"http://bezdroza.pl\" )Powrót do strony głównej

[

Wieczna zmarzlina Na obszarze Przybajkala utrzymuje się wieczna zmarzlina. Wolne są od niej tylko tereny leżące nad Angarą i w delcie Selengi. W większości jest to zmarzlina wyspowa, której miąższość wynosi od 20 do 130 m, a temperatura – od –0,1°C do –1°C. Obszary górskie (północna część Gór Bajkalskich, większość Gór Barguzińskich, Chamar Daban, Ułan-Burgasy) przykrywa zmarzlina nieciągła, czyli taka, w której spotyka się miejsca niezamarznięte. Płaszczem zwartej marzłoci, o miąższości od 200 do 300 m, pokryte są wyższe partie Gór Barguzińskich i Chamar Daban. Średnia roczna temperatura gruntu w tych miejscach wynosi od –1°C do –3°C. Pierwsze systematyczne badania stosunków lodowych na Bajkale przeprowadzili w latach 1869–76 Benedykt Dybowski i Wiktor Godlewski. • ]( \"http://bezdroza.pl\" )Powrót do strony głównej

[

Pokrywa lodowa Co roku, na okres ok. 5 miesięcy, cała powierzchnia Bajkału pokrywa się lodem. Jezioro zaczyna zamarzać w październiku (przyrost 1–5 cm na dzień!), a ok. 1-metrowa warstwa lodu topnieje w okolicach kwietnia. Na początku na nadbrzeżnych skałach tworzą się fantazyjnie ukształtowane tzw. nabryzgi (ros. sokuj), a wzdłuż brzegów powstają pasy lodu nazywane zabrzegami. W listopadzie i grudniu lody wielokrotnie pękają i ulegają przemieszczaniu. Dopiero w styczniu całe jezioro jest zamarznięte, ale jego powierzchnia nie przypomina gładkiej tafli. W niektórych miejscach (szczególnie na północno-zachodnim wybrzeżu) spotyka się duże powierzchnie czystego, niezwykle przezroczystego lodu. Na skutek zmian temperatury lód pęka i tworzą się szczeliny, które co roku powstają w tych samych miejscach (są to tzw. szczeliny stanowe), dzieląc
pokrywę lodową na pola o średnicy 10–30 km. Szerokość szczelin może wynosić nawet kilka metrów. W czasie ocieplenia pokrywa lodowa rozszerza się, spiętrzając ogromne bryły lodu. Zwały te, tak jak szczeliny, powstają w tych samych punktach, a ich długość może dochodzić do kilku kilometrów. Proces topnienia lodu jest również złożony. Jeszcze w zimie w niektórych miejscach topi się on od spodu, tworząc tzw. oparzeliska – proces ten zachodzi przeważnie w pobliżu gorących źródeł. Na południu jezioro oczyszcza się całkowicie w połowie maja, a na północy w połowie czerwca. Lodowa powierzchnia Bajkału jest od dawna wykorzystywana jako szlak komunikacyjny. W XVII w. kupieckie karawany skracały sobie tędy drogę do Chin. Na początku XX w. i za czasów Stalina po lodzie jeździła kolej. Obecnie już w tydzień po zamarznięciu całego jeziora rozpoczyna się transport samochodowy i trwa średnio 85 dni. Grubość lodu wynosi wtedy nie mniej niż 30 cm. Lód bajkalski odznacza się bardzo dużą wytrzymałością – tafla o
50-centymetrowej grubości może wytrzymać nacisk 15 ton! Podróżowanie po Bajkale nie jest jednak ani łatwe, ani bezpieczne – głównie przez szerokie szczeliny, które bywają zasklepione cienką warstwą kruchego lodu. Tylko miejscowa ludność dokładnie wie, którędy można bezpiecznie przejechać. • ]( \"http://bezdroza.pl\" )Powrót do strony głównej

[

Geologia Według współczesnych teorii, wiek Bajkału sięga 25–30 mln lat. Nie istnieje drugie równie stare jezioro na Ziemi. Wypełnia ono „warstwę powierzchniową” olbrzymiego rowu tektonicznego o długości 636 km, maksymalnej szerokości ok. 80 km i głębokości dochodzącej do ok. 9 km (dla porównania najgłębszy rów tektoniczny świata – Rów Mariański – ma ok. 11 km głębokości). Pod słupem wody, w basenie południowym, znajduje się jeszcze ok. 8,5 km osadów jeziornych gromadzonych przez ok. 16 mln lat. Przypuszcza się, że na przełomie paleogenu i neogenu (czyli ok. 25 mln lat temu), w wyniku ruchów tektonicznych utworzyły się podłużne obniżenia, które z czasem napełniły się wodą – uznaje się je za początki jeziora. Znacznie później, ok. 1,5 mln lat temu (dolny plejstocen), zaczęło się wykształcać zapadlisko bajkalskie i otaczające je góry. Główną
rolę w tym procesie odegrały pionowe ruchy skorupy ziemskiej o charakterze uskokowym. Ich świadectwem są urwiste brzegi jeziora stromo opadające w głębiny. Największe uskoki można spotkać na zachodnich brzegach Bajkału. W tym czasie powstały też inne zapadliska typu bajkalskiego. Na północnym wschodzie są to kotliny: Barguzińska, Górnoangarska, Cypińska oraz Mujsko-Czarska, a na południowym zachodzie Kotlina Tunkińska. Wszystkie, podobnie jak zapadlisko bajkalskie, przebiegają z południowego zachodu na północny wschód, jedynie Kotlina Tunkińska ma przebieg równoleżnikowy. Tak samo ukierunkowane są łańcuchy górskie otaczające kotliny. W plejstocenie dodatkową rolę w formowaniu zapadliska odegrały lodowce spływające z gór otaczających jezioro. Zapadlisko Bajkału jest głównym ogniwem bajkalskiej strefy ryftowej, znajdującej się na granicy płyty angarskiej, tarczy audańskiej oraz płyty zabajkalskiej. Jej długość sięga 2 tys. km, a szerokość 80 km. Naukowcy twierdzą, że jest to śródlądowy ryft, czyli zaczątek
nowego oceanu – teorię tę potwierdzają ruchy tektoniczne występujące do dziś w obrębie strefy; jej brzegi oddalają się z prędkością 2 cm na rok (jest to taka sama prędkość, jak prędkość oddalania się od siebie Afryki i Ameryki). Skutkiem tego są liczne trzęsienia ziemi. W ciągu roku sejsmografy nad Bajkałem rejestrują ok. 2 tys. wstrząsów. Silniejsze trzęsienia, o sile 5–6 stopni (w skali 12-stopniowej), zdarzają się raz na 10–12 lat, a najsilniejsze, powyżej 7 stopni, powtarzają się co ok. 30 lat. Trzęsienia ziemi i ruchy tektoniczne miały i wciąż mają olbrzymi wpływ na ukształtowanie rzeźby okolic Bajkału. Doskonałym tego przykładem jest trzęsienie ziemi o sile 10 stopni z 1862 r., na skutek którego w północnej części delty Selengi powstała zatoka Prował. Step Tsagan o powierzchni ok. 200 km2 zapadł się, a jego tereny znalazły się 7–8 m pod powierzchnią wody. Drugie, niedawne, silne trzęsienie (9,5 stopnia) miało miejsce w środkowym basenie Bajkału w 1959 r. i spowodowało obniżenie dużych obszarów dna
jeziora o 10–15 m. Efektem dużej aktywności tektonicznej są również gorące źródła występujące nad brzegami Bajkału (najcieplejsze osiągają temperaturę 82şC, a całkowity wypływ wody wy-nosi ok. 50 l/s). • ]( \"http://bezdroza.pl\" )Powrót do strony głównej

[

Hydrologia Głównym elementem systemu hydrologicznego jest Bajkał. Trafia do niego woda z ponad 5 tys. rzek z obszaru położonego na południe i południowy wschód od jeziora (powierzchnia zlewni liczy 570 tys. km2). Największą ilość wody transportuje rzeka Selenga. Stanowią one połowę wszystkich wód rzecznych trafiających do Bajkału. Drugą rzeką pod względem wielkości jest Górna (Wierchniaja) Angara, a trzecią Barguzin. Bezpośrednio Bajkał przyjmuje wody 460 rzek i strumieni (najczęściej podaje się liczbę ustaloną przez J. Czerskiego: 336). Co roku wnoszą one do jeziora 59 km3 wody. Opady atmosferyczne dostarczają 9 km3. Ponadto Bajkał zasilają wody podziemne – 2 km3, oraz woda pochodząca z kondensacji pary wodnej na jego powierzchni – 1 km3. Objętość wody „traconej” przez jezioro jest identyczna: 60,5 km3 wypływa przez Angarę, 10,5 km3
wyparowuje. Gdyby do Bajkału nie dopływała woda, a jedynie uchodziła w takim tempie, jak przez Angarę, to opróżnianie jeziora trwałoby ok. 380 lat. Rzeki wpadające do Bajkału mają zasilanie deszczowo-śniegowe. Od kwietnia do czerwca, na skutek topnienia śniegu w górach, ilość wód w rzekach zwiększa się. Powoduje to regularnie zachodzące zmiany poziomu lustra jeziora. Najwyższy poziom wody jest we wrześniu, później stale się zmniejsza, by w kwietniu osiągnąć minimum. Różnice między najwyższym i najniższym stanem wynoszą 80–90 cm. Wieloletnie badania wykazały także długookresowe wahania poziomu lustra wody. Wysokie stany wody powtarzają się mniej więcej co 70 lat. Amplituda takich długookresowych zmian może wynosić ponad 2 m. Poziom wód w XIX w. znany jest m.in. dzięki 16 naskalnym nacięciom wykonanym przez J. Czerskiego. Wody Bajkału znajdują się w ciągłym ruchu. Na całej powierzchni jeziora występują wywoływane przez wiatr prądy poziome. Pionowa cyrkulacja wód jest wolna – wymiana powierzchniowych na
głębinowe trwa 20 lat. Podobnie jak w oceanach, w Bajkale obserwuje się przypływy i odpływy, jednak ich amplituda jest niewielka i dochodzi do 2 cm. Wysokość fal na Bajkale może sięgać 5 m. 80% wszystkich fal to jednak fale nieprzekraczające 0,5 m. Sztormowa pogoda panuje od października do grudnia, najbardziej niespokojne są wtedy północno-wschodnie rejony Bajkału. Obszar na północ od Bajkału to dorzecza Angary i Leny. W Górach Bajkalskich, na wysokości 930 m n.p.m., ok. 20 km od brzegów jeziora leżą źródła rzeki Leny – trzeciej pod wzglądem długości rzeki w Rosji (4400 km). Angara (1779 km) jest jedyną rzeką wypływającą z Bajkału. U swego źródła ma szerokość ok. 900 m. W latach 50. XX w. wybudowano w Irkucku zaporę na Angarze, która spiętrzyła jej wody, tworząc Zbiornik Irkucki. W wyniku tej budowy poziom wody w Bajkale podniósł się o 1 m. W późniejszych latach wybudowano kolejne zapory, m.in. w Bracku, tworząc wielki system hydroelektrowni. • ]( \"http://bezdroza.pl\" )Powrót do strony głównej _ Źródło: Bezdroża _