Przyroda

Materiał skalny, bardzo różnej grubości, nanoszony przez rzeki do morza osadzał się na jego dnie. W ciągu wielu milionów lat ten luźny materiał skalny przekształcał się w zwięzłe skały. I tak z żwirów tworzyły się zlepieńce, z piasków – piaskowce, a z iłów – łupki. Grubość skał fliszowych przekracza kilka kilometrów. Około 25 milionów lat temu nastąpiło na tym terenie wielkie nasilenie ruchów górotwórczych. Pod wpływem nacisku przesuwającej się od południa Płyty Panońskiej na Platformę Europejską te olbrzymie masy skalne zostały sfałdowane, odkłute od podłoża i pchnięte na północ. W wyniku tego procesu powstały duże jednostki tektoniczne zwane płaszczowinami.

Beskid Śląski prawie w całości zbudowany jest z płaszczowiny śląskiej, która na tym obszarze dzieli się na dwie mniejsze jednostki – leżącą bardziej na północy płaszczowinę cieszyńską i położoną na południu płaszczowinę godulską. Płaszczowina cieszyńska zbudowana jest z najstarszych skał występujących w polskich Beskidach – datowanych na górną jurę, czyli około 135 milionów lat. Występują tutaj łupki i wapienie cieszyńskie. Wśród wapieni występuje miejscami skała magmowa – cieszynit. Natomiast płaszczowina godulska – to potężny kompleks skalny, zaznaczający się wyraźnie w terenie. Zbudowana głównie ze słabo pofałdowanych piaskowców godulskich i istebniańskich, buduje najwyższe szczyty Beskidu Śląskiego. Na opisywanym terenie występują bardzo liczne wychodnie skalne, często bardzo dużych rozmiarów.

Południową część Beskidu Śląskiego, grzbiet wododziałowy biegnący od Wawrzaczów Gronia przez Ochodzitą, Koczy Zamek budują utwory innej płaszczowiny – przedmagurskiej, natomiast grupa Małej i Wielkiej Zabawy oraz graniczny grzbiet Siwoniowskiego Gronia zbudowana jest z utworów płaszczowiny magurskiej, stąd przez wielu geografów zaliczane są już do Beskidu Żywieckiego.

Beskid Śląski w obecnym kształcie nie powstał od razu po sfałdowaniu i wypiętrzeniu. To ostatnie zresztą nie przebiegało w sposób ciągły – miały miejsce etapy, w których erozja przeważała nad wypiętrzaniem. Zachowały się do dzisiaj ślady po dawnych powierzchniach zrównania. W momencie wypiętrzania natomiast bardzo aktywna była działalność erozyjna rzek, które wcinały się, tworząc głębokie doliny.

Zjawiska erozyjne trwają po dzień dzisiejszy. Największe znaczenie ma erozja wgłębna rzek – prowadząca do pogłębiania dolin. Oprócz tego rzeki podmywając swe brzegi powodują powstawanie osuwisk i obrywów.

Beskid Śląski znajduje się na obszarze ścierania wpływów klimatu oceanicznego i kontynentalnego. Stąd pogoda zmienia się dość często, czasem gwałtownie. Beskid Śląski charakteryzuje się jedną z większych sum opadów w Polsce. Suma opadów przekracza w większości miejsc 1000 mm rocznie. Najwięcej deszczu otrzymują stoki wystawione ku zachodowi i północnemu zachodowi, skąd najczęściej wieją wiatry przynoszące deszcz. Suma opadów wzrasta wraz z wysokością, w szczytowych partiach dochodzi do około 1500 mm. Na stokach wschodnich suma opadów jest wyraźnie mniejsza. Najmniejsza ilość opadów odnotowywana jest najczęściej we wrześniu i październiku, wtedy też panują najlepsze warunki do uprawiania turystyki.

Znaczącą część opadów stanowi śnieg, który w szczytowych partiach pojawiać się może już w październiku. W zimie pokrywa śniegu dochodzi czasem nawet do trzech metrów. W podszczytowych partiach na stokach północnych śnieg leży często jeszcze pod koniec kwietnia. W jesieni i zimą częstym zjawiskiem jest inwersja temperatury. W szczytowych partiach jest ciepło i świeci słońce, podczas gdy w dolinach zalega gęsta mgła. Wiatry w Beskidzie Śląskim wieją najczęściej od zachodu i północnego zachodu, chociaż w dolinach na kierunek wiatru ma głównie wpływ rzeźba terenu. W Beskidzie Śląskim występują również gwałtowne, wiejące z południa wiatry o charakterze fenowym, powodujące bardzo znaczny wzrost temperatury po stronie północnej.

Roślinność układa się w charakterystyczne piętra, zmieniające się wraz z wysokością. Występujące do wysokości około 500 m n.p.m. piętro pogórzy – zostało prawie w całości zagospodarowane przez człowieka. Pierwotnie występujące tu wielogatunkowe lasy mieszane, najczęściej grądy dębowo – grabowe, zostały w większości wycięte i zastąpione przez łąki, pola uprawne i zabudowania. Pozostałości po tych lasach, ze znacznie zmienionym składem gatunkowym, można szukać w okolicach Dzięgielowa i Cisownicy. Powyżej, na wysokości od 500 m n.p.m. do około 1100 m n.p.m., występuje piętro regla dolnego. Pierwotnie było ono porośnięte przez lasy bukowo – jodłowe, z domieszką świerka, jawora. W zależności od wysokości, stopnia nasłonecznienia, żyzności gleby proporcje występowania poszczególnych gatunków zmieniały się. Najczęstszym zbiorowiskiem była buczyna karpacka.

Ze względu na duże zacienienie warstwa podszycia jest bardzo uboga, w runie występują natomiast rośliny kwitnące wczesną wiosną, przed rozwinięciem liści buków, bądź też dobrze znoszące zacienienie. Do roślin tych zaliczyć należy żywiec gruczołowaty, żywokost sercowaty, zawilec gajowy. Fragmenty buczyn zachowały się między innymi w rejonie doliny Wapienicy – rezerwat Stok Szyndzielni, w rejonie Czantorii. W miejscach żyźniejszych występowały znaczące domieszki jaworów, natomiast na uboższych glebach, w zacienionych miejscach występowały lasy świerkowe, mające w takich miejscach bardzo dobre warunki do rozwoju. Przykładem takich świerczyn są lasy w rejonie uroczyska „Bystre” na południowym stoku Kiczor. Rosnące tam tzw. świerki istebniańskie osiągają wysokość do 54 m. Najwyższe fragmenty Beskidu Śląskiego w rejonie Skrzycznego i Baraniej Góry porastały górnoreglowe lasy świerkowe.

Przekształcenia tych naturalnych zbiorowisk leśnych rozpoczęły się w momencie dotarcia w te rejony ludności wołoskiej. Głównym ich zajęciem było pasterstwo, wyrabiali więc sztuczne polany – zwane halami. Rozwój hutnictwa spowodował zwiększony popyt na buki – doskonały surowiec do produkcji węgla drzewnego. W XIX wieku w związku z rozwojem przemysłu wzrosło zapotrzebowanie na drewno drzew iglastych. Wtedy to przetrzebiono lasy jodłowe, zaczęto też sadzić na masową skalę szybko przyrastającego świerka. Rozpoczęto także zalesianie polan. W latach 80. i 90. XX wieku okazało się, że te sztucznie wprowadzone drzewostany świerkowe są mało odporne na oddziaływania zanieczyszczeń pochodzących z Zagłębia Karwińsko-Ostrawskiego i Rybnickiego Okręgu Węglowego. Spowodowało to liczne wylesienia, szczególnie w grzbietowych partiach Pasma Wiślańskiego.

Najwięcej ciekawych gatunków roślin zachowało się na wapiennych terenach w północno-zachodniej części Beskidu Śląskiego, zwłaszcza w rejonie Tułu i Jasieniowej. Występuje tu między innymi wiele gatunków storczykowatych i liliowatych. Ciekawostką jest cieszynianka wiosenna, niewielka roślina, która poza okolicami Cieszyna praktycznie nie występuje w Polsce.

Na opisywanym terenie fauna jest stosunkowo uboga, szczególnie gdy idzie o większe gatunki ptaków i ssaków. Spowodowane jest to również znaczącą ingerencją człowieka w przyrodę. Większość gatunków, które pierwotnie były nawet dość powszechnie spotykane, wyginęła w ciągu ostatnich 150 lat. Obecnie z większych ssaków występują tu jedynie jelenie, sarny, dziki. Drapieżniki pojawiają się sporadycznie, wędrując z terenów Słowacji. Wśród ptaków wyróżnić możemy myszołowa zwyczajnego, krogulca, jastrzębia i pustułkę. Z ciekawszych ptaków możemy jeszcze spotkać bażanty, dzięcioły, rzadziej drozda obrożnego. Spośród gadów – dość pospolicie występującą jaszczurkę żyworodną oraz coraz rzadszą, gdyż ciągle tępioną żmiję zygzakowatą. Najciekawszym płazem, którego zwłaszcza w wilgotne dni można dość często spotkać, jest salamandra plamista. Najczęściej występującą w Beskidzie Śląskim rybą jest pstrąg potokowy. Jednak jego obecność zawdzięczamy w sporej części zarybianiu – już od XIX wieku. Pstrąg podlega ochronie w
rezerwacie Wisła obejmującym źródłowe potoki Wisły.

Problemem ochrony przyrody w Beskidzie Śląskim zajmowano się już w okresie międzywojennym. Wtedy to powstał m.in. projekt utworzenia parku narodowego w rejonie Baraniej Góry. Plany te jednak nie doszły do skutku. Obecnie teren znacznej części Beskidu Śląskiego obejmuje Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego, który powstał 1 stycznia 1999 roku. Oprócz tego przyrodę chroni się w jedenastu rezerwatach (a w planach jest kilka następnych):
- lasek miejski nad Olzą: rezerwat florystyczny. Stanowisko cieszynianki wiosennej w naturalnym lesie grądowym lipowo-dębowym. Utworzony w 1961 r., pow. 3,23 ha;
- lasek miejski nad Puńcówką: rezerwat florystyczny. Stanowisko cieszynianki wiosennej w naturalnym lesie grądowym lipowo-dębowym. Utworzony w 1961 r., pow. 6,79 ha;
- Góra Tuł: rezerwat florystyczny. Stanowiska storczyków i innych gatunków chronionych w zbiorowiskach łąkowych i zarośli kserotermicznych. Utworzony w 1948 r., pow. 15,89 ha;
- Zadni Gaj: rezerwat leśny. Naturalne stanowisko cisa w drzewostanie świerkowym z domieszką drzew liściastych. Utworzony w 1957 r., pow. 5,77 ha;
- Czantoria: rezerwat leśny. Dolnoreglowe zbiorowiska leśne z udziałem drzewostanów jaworowych, jesionowych i klonowych. Utworzony w 1996 r., pow. 97,71 ha;
- Wisła: rezerwat faunistyczny. Ochrona pstrąga potokowego w naturalnych warunkach bytowania (Biała i Czarna Wisełka). Utworzony w 1959 r., pow. 176 ha;
- Barania Góra: rezerwat leśny. Górski las mieszany, przechodzący w bór wysokogórski, tereny źródliskowe Białej i Czarnej Wisełki. Utworzony w 1953 r., pow. 383,04 ha;
- Kuźnie: rezerwat przyrody nieożywionej. Zgrupowanie wychodni skalnych, jaskiń oraz dorodny drzewostan świerkowy. Utworzony w 1996 r., pow. 7,22 ha;
- Dolina Łańskiego Potoku: rezerwat leśny. Podgórski łęg jesionowy i nadrzeczna olszyna górska. Utworzony w 2000 r., pow. 46,89 ha;
- Stok Szyndzielni : rezerwat leśny. Fragment naturalnego lasu bukowego z domieszką jawora, świerka i jodły, położony na granicy regla dolnego i górnego. Utworzony w 1953 r., pow. 57,92 ha;
- Jaworzyna: rezerwat leśny. Fragment naturalnego lasu górskiego. Utworzony w 2003 r., pow. 40,03 ha.

_ Źródło: Bezdroża _