Romskie obchody Wszystkich Świętych. Modlitwa, śpiew i alkohol na cmentarzach

O tym, że różnice kulturowe potrafią bardzo zaskoczyć, można przekonać się w prawie każdej podróży. Okazuje się jednak, że nie zawsze trzeba daleko wyjeżdżać, by zetknąć się z niecodziennymi obrzędami, które dotyczą nawet tak z pozoru uniwersalnej sytuacji jak śmierć. Wystarczy wybrać się na cmentarz na początku listopada i zobaczyć nietypowe zwyczaje Cyganów gromadzących się przy nagrobkach przodków.

Ich zachowanie może zdziwić niejedną polską rodzinę modlącą się w ciszy i w skupieniu nad grobami bliskich. I choć jedni i drudzy mają ten sam cel – uczczenie pamięci zmarłych, to sposoby na okazanie szacunku nieboszczykom są nieco inne. Przedstawiamy najważniejsze cygańskie zwyczaje we Wszystkich Świętych.

Bóg i rodzina najważniejszymi wartościami dla Romów

Romowie (nazywani Cyganami) nie posiadają własnego państwa i przemierzają od wieków całą Europę. Osiedlając się w nowym miejscu, starają się kultywować swoje tradycje i zwyczaje, a czasami dodatkowo przyjmują niektóre z obrzędów danych krajów. Ta grupa etniczna pochodzenia indyjskiego nie ma własnej religii. Wśród Romów można znaleźć zarówno wyznawców islamu, chrześcijaństwa, judaizmu, jak i innych religii.

Bez względu na to, gdzie aktualnie mieszkają i jakie jest ich wyznanie, szczególną czcią otaczają swoich przodków. Kult przodków oraz szacunek do starszych i tradycji są jednymi z najważniejszych wartości wyznawanych przez Romów. Na pierwszym miejscu stawiają oni Boga, na drugim rodziców, a na kolejnych dalszych członków rodziny.

Romowie dbają o to, by nie umierać w samotności, lecz w otoczeniu najbliższych stanowiących dla nich wielką wartość. Najczęściej żegnają się więc z życiem w domach lub w namiotach przy czuwających bliskich. Rzadkością nie są także wizyty wielodzietnych rodzin w szpitalach, a nawet widoki koczujących przed budynkami krewnych, którzy w ten sposób chcą dodać otuchy cierpiącemu pacjentowi.

Po śmierci należy zadbać o godny pochówek zmarłego i zgodnie z tradycją spalić pozostałe po nim rzeczy. Część Romów obawia się powrotu dusz zmarłych. Dlatego też robią wszystko, aby zmarły nie miał potrzeby wracać na ziemię. Odpuszczają mu zatem winy, przepraszają za niewłaściwe wobec niego postępowanie i urządzają tradycyjny pogrzeb. Pamięć o przodkach nie kończy się jednak wraz z pochówkiem, lecz trwa cały czas.

Wszystkich Świętych obchodzony przez Romów – symboliczne pieśni, liczne potrawy, toasty za dusze zmarłych

Nic więc dziwnego, że Romowie obchodzą Wszystkich Świętych w wyjątkowy sposób. Z jednej strony to moment na wspominanie zmarłych, a z drugiej na wzmocnienie więzi i podkreślenie siły romskiej społeczności.

Wszystkich Świętych jest dobrą okazją do spotkania z rodziną rozproszoną niekiedy po całym świecie. Romowie zasiadają przy suto zastawionym stole, oglądają wspólnie zdjęcia i wspominają tych, którzy już odeszli. Uważają też na to, aby nigdy nie mówić źle o zmarłych. Zgodnie z wierzeniami dusze mogą być złośliwe, więc lepiej nie narażać się na ich gniew. Tego dnia przeważają więc zabawne, przyjazne opowieści. Na stołach natomiast królują te potrawy, które za życia były uwielbiane przez wspominanych bliskich. Często symboliczna "biesiada" przenosi się z domu na cmentarz (lub w odwrotnej kolejności).

Romskie rodziny ubrane w tradycyjne stroje – panie w futrach, w długich sukniach i w chustach na głowach, a panowie w garniturach i w kapeluszach, przybywają tłumnie w odwiedziny do zmarłych. Gromadzą się przy grobach, a niekiedy nawet przy wielkich grobowcach przypominających bogato zdobione "minipałace" z kwiatowymi girlandami i wymownymi napisami, np. "oby się nasze dusze po świecie nie szukały".

Cyganie z wielkim zaangażowaniem wspólnie śpiewają na cmentarzach symboliczne pieśni. Ich teksty dotyczą, np. miłości i wolności. Romowie uważają bowiem, że ten dzień nie jest powodem do smutku, lecz radości, bo zmarli są bliżej Boga. Wierzą też, że obowiązkiem żywych jest zaspokojenie potrzeb zmarłych i zapewnienie im choć części z tego, co mieli za życia.

Takie gesty szacunku i pamięci jak: zapalanie zniczy, stawianie kwiatów czy odmawianie modlitw nie są dla Polaków niczym nietypowym. Ale jedzenie posiłków i picie alkoholu na cmentarzu, będące elementami romskiej tradycji, dla niektórych rodaków mogą wydawać się nieco dziwne, a czasem wręcz bardzo niestosowne.

Jeden z najbardziej niecodziennych zwyczajów dotyczy toastów. Romowie kroplami wódki polewają ziemię i grób, wypowiadając słowa: "Niech mu ziemia lekką będzie", a następnie przekazują sobie kolejno kieliszek z alkoholem. Warto podkreślić, że są to symboliczne toasty wznoszone za dusze zmarłych, a nie picie ogromnej ilości wódki w celach rozrywkowych.

Oprócz alkoholu przy grobach stawiane są także potrawy lub owoce, które zmarli chętnie spożywali przed śmiercią, a nawet paczki papierosów. Na pierwszy rzut oka ta forma "dokarmiania" nieboszczyków może trochę kojarzyć się z obrzędami "dziadów" opisanymi m.in. w dramacie Adama Mickiewicza (nie są to jednak tożsame uroczystości).

Zobacz także: Największy cmentarz w Polsce

Warto też dodać, że współcześnie nie wszyscy Romowie śpiewają, tańczą, grają, jedzą i piją na cmentarzach. Forma obchodów Wszystkich Świętych zależy bowiem m.in. od aktualnego miejsca przebywania żyjących członków rodziny oraz możliwości lub chęci kultywowania tradycji. Seniorzy rodu dbają jednak o to, aby najmłodsi zawsze pamiętali o przodkach i odnosili się z szacunkiem do starszych.

Popularnością cieszą się także "radzenie się" bliskich zmarłych w trudnych sprawach poprzez modlitwę oraz proszenie o wskazanie rozwiązania problemu w trakcie snu. Duże znaczenie mają ponadto opowieści o krewnych, najczęściej przekazywane ustnie, a rzadziej spisywane.

Mieliście kiedyś okazję zobaczyć obchody Wszystkich Świętych w wykonaniu Romów? Jeśli tak, to co sądzicie o cygańskiej formie obrzędów?