Bobolus Jurajski i inni nasi przodkowie. Najstarsze szczątki człowieka w Polsce

Jedne i drugie szczątki należały do neandertalczyka (homo neanderthalensis) – gatunku ludzkiego dość blisko spokrewnionego z żyjącym obecnie gatunkiem człowieka rozumnego (homo sapiens). To najstarsze znaleziska ludzi na terenie naszego kraju.

Szczątki praludzi zamieszkujących niegdyś teren dzisiejszej Polski, nie mogą się równać wiekowo z najstarszymi szczątkami ludzkimi znalezionymi w innych częściach świata, na przykład na Syberii.

Zobacz też: Nowy ośrodek PKL nad Soliną. To będzie turystyczny hit

W syberyjskiej jaskini przetrwały bowiem kości człowieka sprzed 200 tys. lat. Człowiek ten nazywany jest przez naukowców denisowianinem (od nazwy Jaskini Denisowej, w górach Ałtaj). Denisowianie przypominali neandertalczyków, ale niektóre ich cechy wskazują, że byli też podobni do współczesnego człowieka.

Ale wróćmy do "naszych" pozostałości po neandertalczykach. Wszystkie polskie znaleziska najstarszych elementów człowieka miały miejsce na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, co nie jest zbyt dziwne, ponieważ w okresie, gdy żyli właściciele wspomnianych kości i zębów, cała północna część naszego kraju pokryta była przez lądolód, a obszar dzisiejszej jury po pierwsze zapewniał stosunkowo dobre warunki do życia, a po drugie znajdował się na trasie wędrówek ludzkich (praczłowiek nie żył w jednym miejscu, ale przemieszczał się od jaskini do jaskini). Mimo to na terenie Europy Środkowo-Wschodniej neandertalskie szczątki kości ludzkich to bardzo rzadkie okazy.

Dwa znaleziska zębów człowieka miały miejsce w Jaskini Stajnia (wykopaliska trwały tam przez blisko pięć lat). Było to w sumie pięć zębów trzonowych należących do różnych osób. Wiadomo, że jedna z nich miała w chwili śmierci około 20, a druga około 30 lat. Naukowcy przez wiele lat badali te cenne "maleństwa", zanim ustalili ich pochodzenie (ok. 46 tys. lat) oraz fakt, że należały do neandertalczyków. Co ciekawe, na zębach nie znaleziono śladów próchnicy.

W Jaskini Stajnia poza wspomnianymi już szczątkami kuzynów naszych przodków znaleziono też bardzo ciekawą z punktu widzenia arecheologii i antropologii biżuterię z kości mamuta. Jest to 4,5-centymetrowy wisiorek z 50 nakłuciami ułożonymi w charakterystyczny zawinięty kształt. Jego pochodzenie datuje się na 41,5 tys. lat wstecz i jest to najstarszy okaz zdobionej biżuterii z kości mamuta w Eurazji.

Znaleziska tej rangi, co szczątki z Jaskini Stajnia to zdecydowanie pierwsza liga w świecie naukowym. Właściciel terenu, na którym znajduje się zarówno jaskinia, jak i dwa zamki (Bobolice i Mirów) planuje we współpracy z naukowcami dalsze badania oraz zabezpieczenie terenu, aby miejsca możliwych przyszłych znalezisk nie zostały zniszczone. Z wartości odkrycia zdają sobie sprawę chyba także miejscowi, bowiem nazwali zbiorczo "swojego" neandertalczyka Bobolusem Jurajskim. Powstał nawet pomysł utworzenia muzeum Bobolusa Jurajskiego, ale do tej pory idei nie udało się zrealizować.

Jaskinia Stajnia znajduje się w obrębie wsi Mirów, niedaleko zamku w Bobolicach. Dojście do niej nie stanowi problemu. Przed wejściem do jaskini znajduje się tablica, informująca o dokonanych tu odkryciach.

Przejdźmy teraz do drugiego, choć cenniejszego jeśli chodzi o chronologię znaleziska ludzkiego. Chodzi o wykopane w Jaskini Ciemnej szczątki ludzkie, których pochodzenie datuje się na 115 tys. lat wstecz.

Znalezione tam kości to fragmenty dłoni należące do neandertalskiego dziecka (w wieku ok. 5-7 lat), które zostało pożarte przez jakiegoś wielkiego ptaka. Ich struktura (porowata powierzchnia kości z dziesiątkami mikrodziurek) wskazuje wyraźnie na fakt, że nieszczęsny mały właściciel kostek przeszedł przez układ trawienny takiego właśnie stworzenia. Jak podkreślają naukowcy, to pierwszy taki przypadek znaleziska zachowanego z epoki lodowcowej.

Choć znalezione kostki są maleńkie (maja mniej niż 1 cm), badania otoczenia, w jakim je znaleziono, w połączeniu z analizami materiału kostnego pozwoliły na określenie ich wieku oraz potwierdzenie, że należały do neandertalczyka.

Czytaj także: Przesmyk suwalski. "Europejska pięta Achillesa"

Jaskinia Ciemna (Ojcowska) znajduje się na zboczu Doliny Prądnika (na wysokości ok. 65 m nad rzeką), w masywie Góry Koronnej.i stanowi fragment dawnego systemu podziemnych korytarzy i komór, o łącznej długości 209 m, na który składają się: właściwa jaskinia, zamknięta żelazną kratą (150 m), tunel, a za nim tzw. ogrojec - skalny dziedziniec. Sama Jaskinia Ciemna składa się z jednej olbrzymiej komory o wymiarach 88 m długości i 23 m szerokości i ponad 10 m wysokości. Dno jaskini jest wyścielone 8-metrową warstwą osadów.

Wewnątrz jaskini panuje wilgoć i stała temperatura ok. 7-8 st. C. Żyją w niej ćmy, białe wije oraz nietoperze.

Przed wejściem do jaskini zrekonstruowano obozowisko neandertalczyków oraz wybudowana została platforma widokowa pozwalająca podziwiać Dolinę Prądnika oraz charakterystyczną skałę wapienną Rękawicę (nazywaną też Pięciopalcówką). Zwiedzanie możliwe jest tylko w okresie letnim (od połowy kwietnia do połowy października), wyłącznie z przewodnikiem. Jaskinia jest nieoświetlona, a zwiedzający otrzymują świeczki. Za wstęp trzeba zapłącić 14 i 7 zł (bilet normalny/ulgowy).

Miłośnikom prehistorii polecić warto jeszcze jedno miejsce na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Jest to Gród na Birowie. Co prawda sama zrekonstruowana osada obronna na szczycie góry odwołuje się "zaledwie" do czasów piastowskich, jednak niewątpliwą atrakcją tego miejsca są liczne jaskinie, które znajdują się u podnóża.

Skały Birowa tworzą bowiem bardzo ciekawe skalne miasto. Pełno w nim krótkich jaskiń i zagłębień, powstałych na skutej erozji miękkiego wapienia. Przed wiekami były one tymczasowym domem dla ludzi i zwierząt. Znaleziono tu m.in. fragmenty poroży reniferów, kości niedźwiedzia jaskiniowego oraz narzędzia krzemienne i kościane (datowane na schyłek paleolitu). U stóp Góry Birów znajduje się też cmentarzysko kurhanowe.

Jak potwierdzili archeolodzy, jaskinie zamieszkiwane były przez ludzi już 30 tys. lat temu. Co prawda nie odnaleziono tu szczątków ludzkich z tamtego okresu, jednak miejsce pobudza wyobraźnię i może być ciekawym akcentem na zakończenie wyprawy pod hasłem: "W poszukiwaniu początków człowieka na ziemiach dzisiejszej Polski".