Jasna Góra - jedyne takie miejsce w Polsce

Historia klasztoru na Jasnej Górze
Przybycie paulinów na ziemię częstochowską jest nierozerwalnie związane z księciem Władysławem Opolczykiem. To on w 1382 r. przekazał zakonnikom niewielki drewniany kościółek położony w osadzie zwanej później Częstochówką. Nadał mu liczne dziesięciny i kilka wsi, aby zapewnić braciom byt materialny.

Legenda głosi, że gdy książę Władysław wracał z Rusi, wiózł ze sobą z Bełza cudowny obraz Najświętszej Panienki. Konie ciągnące wóz zatrzymały się w okolicy małego kościółka i nie chciały dalej iść. Uznano zatem, że to właśnie miejsce wybrała sobie Matka Boża na siedzibę.

Bardzo prawdopodobne jest, że to panujący wówczas w kraju Ludwik Węgierski był inicjatorem całego przedsięwzięcia i że to z jego woli paulini zostali sprowadzeni do Polski. Król był nie tylko władcą Polski, ale także monarchą Węgier, gdzie zakon paulinów rozwijał się i działał bardzo prężnie. Sprowadzając do Polski zaprzyjaźniony zakon oraz szerokim gestem fundując klasztor, Ludwik Węgierski prawdopodobnie liczył na poparcie duchowieństwa w ważnej, aczkolwiek delikatnej sprawie. Nie posiadając bowiem męskiego potomka, zamierzał osadzić na tronie królewskim (po swojej śmierci) jedną z córek.

Kiedy ziemie częstochowskie wraz z klasztorem przejął w posiadanie Władysław Jagiełło (zaciekły wróg Opolczyka), paulini zaczęli obawiać się o swoją przyszłość. Zupełnie niepotrzebnie, bo już w 1393 r. król potwierdził wcześniejsze przywileje oraz powiększył majątek kościoła nowymi darowiznami. To z inicjatywy królewskich małżonków Jadwigi i Władysława dobudowano w XV w. kaplicę Cudownego Obrazu. Za sprawą łaskami słynącego wizerunku Maryi mały kościółek szybko przekształcił się w ruchliwe centrum pielgrzymkowe. W XV w. zbudowano tu kościół z cegły i kamienia, a na początku wieku XVII zaczęto Jasną Górę fortyfikować.

Rok 1655 to najbardziej pamiętna data w dziejach Jasnej Góry. W listopadzie, gdy przeor o. Augustyna Kordeckiego odmówił oddania klasztoru, Szwedzi rozpoczęli szturm. Jednak dzielna postawa obrońców sprawiła, że wróg odszedł z niczym, w akcie zemsty plądrując i niszcząc pobliskie dobra konwentu. Oblężenie Jasnej Góry trwało 6 tygodni. Najeźdźcy dysponowali 36 działami i 3725 ludźmi, a załoga klasztorna licząca zaledwie 250 osób (w tym kobiety) miała 24 działa. Bohaterska postawa Kordeckiego mobilizująca polskie siły i kolejne niepowodzenia wroga z pewnością dodawały wiary w zwycięstwo i podnosiły ducha walki. Kolejny ważny dla klasztoru fakt wiąże się z osobą króla Jana Kazimierza. 1 kwietnia 1656 r. król złożył uroczyste śluby we Lwowie, powierzając siebie i naród opiece Matki Najświętszej. Ślubowanie to powtórzył przed Jasnogórską Madonną. (Kolejne ślubowanie miało miejsce 300 lat później, gdy prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński – internowany w bieszczadzkiej miejscowości Komańcza – napisał
Jasnogórskie Śluby Narodu, które wygłoszono na Jasnej Górze 26 sierpnia 1956 r.)

Jasna Góra przez kolejne wieki borykała się z wieloma przeciwnościami losu. W 1690 r. wybuchł ogromny pożar, który strawił wieżę, dachy świątyń i kaplic oraz całe bogate wyposażenie kościoła, oszczędzając jednak kaplicę Cudownego Obrazu. W roku 1771 w klasztorze dzielnie stawiał opór Rosjanom Kazimierz Pułaski wraz z liczącą ok. 1300 osób grupą konfederatów. Przełom XVIII i XIX w. to zarówno dla Polski, jak i Jasnej Góry trudny okres zaborów i licznych prób odzyskania niepodległości. Pod koniec XIX stulecia – w 1900 r. – ponownie spłonęła wieża jasnogórska.

Podczas I i II wojny światowej oraz w okresie międzywojennym klasztor jasnogórski był nie tylko podporą moralną, ale także żywym ogniskiem kultury i propagandy narodowowyzwoleńczej.

Zwiedzanie Jasnej Góry
Aby z parków podjasnogórskich dojść do klasztoru, kierujemy się prosto ku czterem bramom. Tuż przed pierwszą z nich znajduje się kolisty plac wyłożony kamienną mozaiką przedstawiającą godło paulinów – palmę z dwoma lwami wspartymi o jej pień oraz kruka znajdującego się na szczycie drzewa i trzymającego w dziobie kawałek chleba. Symbol ten nawiązuje do żywota św. Pawła Pustelnika (patrona paulinów), który za życia jadł chleb przynoszony przez kruka, a po śmierci został pochowany przez dwa lwy.

Pierwsza i najokazalsza z czterech bram to brama Lubomirskich. Powstała w 1723 r. z fundacji Jerzego Lubomirskiego. Jej zwieńczenie stanowi postać św. Michała. Kolejna to brama Matki Boskiej Zwycięskiej, zwana dawniej bramą Stanisława Augusta, gdyż wzniesiona została w 1767 r. z okazji zapowiadanego przybycia króla na Jasną Górę. Zwieńczono ją popiersiem monarchy oraz napisem w języku łacińskim „Stanislavus Rex Pol.” i literami SAR. Umieszczono nawet na niej sztandary wojenne. Jednak monarcha, mimo wcześniejszych zapowiedzi, nie odwiedził klasztoru. Wobec tego ojcowie paulini zamienili popiersie króla na wizerunek Matki Bożej i nadali bramie nowe miano.

Idąc dalej, mijamy bramę Matki Bożej Bolesnej, wzniesioną w XVIII w. Ostatnia i zarazem najstarsza to dość niska Brama Wałowa, zwana też Jagiellońską. Pierwotnie znajdował się przed nią most zwodzony, a dostępu strzegła żelazna krata. W 1670 r. bramę przebudowano – utworzono piętro, na którym przechowywano broń. Za bramą można skierować się na wprost – do bazyliki, lub sąsiadującym z nią przejściem udać się na dziedziniec przed kaplicą Cudownego Obrazu.

Cudowny Obraz - Matka Boska Częstochowska
Cudowny Obraz jest największym skarbem klasztoru jasnogórskiego. Ma wymiary: 122,2 × 82,2 × 3,5 cm. Jego historia przeplata się z legendą. Według najstarszych wierzeń, obraz namalował św. Łukasz Ewangelista na cyprysowej tablicy stołu, przy którym zasiadała Święta Rodzina. Z Jerozolimy do Konstantynopola obraz przywieźć miała św. Helena w darze dla syna Konstantyna. Następnie stał się on własnością Karola Wielkiego, potem księcia ruskiego Lwa, który ukrył obraz w Bełzie, skąd przywieźć do Polski miał go Władysław Opolczyk.

Obraz datowany jest na przełom VI i VII w. lub XIII i XIV w.. Autorstwo wizerunku Czarnej Madonny przypisuje się szkołom malarskim Cavalliniego albo Martiniego. Pojawiają się także przypuszczenia, że powstał w kręgu kultury artystycznej czasów Ludwika Węgierskiego. Obraz Matki Bożej Jasnogórskiej zalicza się do ikon typu Hodegetria (majestatyczny obraz Maryi, która podtrzymuje dzieciątko i wskazuje na nie dłonią jako na „drogę, prawdę i życie”).

Kaplica Cudownego Obrazu, w której znajduje się wizerunek Czarnej Madonny, powstała prawdopodobnie na przełomie XIV i XV w. W latach 1641–43 r. wzniesiono trójnawowy korpus z emporami nad nawami bocznymi. W tym kształcie kaplica przetrwała do dzisiejszych czasów.

W prezbiterium znajduje się ołtarz z XVII w., w którym umieszczono cudowny wizerunek Czarnej Madonny. Obok obrazu widnieją insygnia władzy królewskiej (berło i jabłko) wykonane ze złota i drogich kamieni – podarowane Jasnogórskiej Pani przez kobiety polskie 3 maja 1926 r. Tuż przy obrazie umieszczona została złota róża ofiarowana przez Pawła VI, a przywieziona przez Jana Pawła II w czerwcu 1979 r. Ściany prezbiterium oraz jego sklepienie ozdobione są freskami.

W kaplicy na uwagę zasługuje ołtarz Matki Boskiej z rzeźbą gotyckiej Piety, ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego i ogromny, późnogotycki, wykonany w szkole Wita Stwosza krucyfiks. W niszy po lewej stronie kaplicy znajduje się urna z prochami o. Augustyna Kordeckiego. Kaplica pełna jest darów wotywnych. To niepisana tradycja jasnogórskiej świątyni i niezwykle piękna historia przybywających w to miejsce pielgrzymów.

Bazylika Jasnogórska
Jej mury zewnętrzne, trzony filarów i sklepienia naw bocznych pochodzą z XV w. Późnobarokowa dekoracja powstała po odbudowie kościoła po pożarze w 1690 r. W bazylice znajdują się kaplice z XVII w.: kaplica św. Pawła Pierwszego Pustelnika (zwana także kaplicą Denhoffów) oraz kaplica dwupoziomowa: górna – Najświętszego Serca Pana Jezusa i dolna – Świętych Relikwii.

Sklepienia nawy głównej, prezbiterium i naw bocznych pokrywają freski z XVII w. otoczone wspaniałą stiukową dekoracją. Ołtarz główny – w całości rzeźbiony – przedstawia Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Nad ołtarzem wisi srebrna lampa – dar od królowej Marysieńki, żony Jana III Sobieskiego. Na uwagę zasługują duże organy posiadające aż 105 głosów. To rekonstrukcja XVII-wiecznego instrumentu wykonana w 1956 r. Do bazyliki prowadzi wejście przez kruchtę (pod wieżą), w której znajduje się kaplica św. Antoniego.

Zakrystia zbudowana została w połowie XVII w. między bazyliką a kaplicą Cudownego Obrazu. Ściany pokrywają ogromnych rozmiarów obrazy z wyobrażeniami postaci pustelników, a przepiękne sklepienie udekorowane jest freskami wykonanymi w XVII w. Wspaniałe, drewniane, bogate umeblowanie pochodzi z końca XVII w. Godne uwagi są również znajdujące się przy wejściu do zakrystii kropielnica i lawaterz, wykonane z marmuru dębnickiego w 1741 r.

W latach 1649–53 wzniesiono nad zakrystią specjalne pomieszczenie pełniące funkcję skarbca. Na przestrzeni wieków zgromadzono tu ogromną liczbę wotów, darów i skarbów o dużej wartości artystycznej. Są to m.in. szaty i naczynia liturgiczne, obrazy oraz przedmioty użytku codziennego. Najstarsze pamiątki pochodzą z XVI w.

Sala Rycerska
Z kaplicy Cudownego Obrazu lub z dziedzińca Matki Boskiej Częstochowskiej (na lewo od wejścia do kaplicy) wejdziemy do Sali Rycerskiej. Jest to podłużna dwukondygnacyjna komnata za sklepieniem kolebkowym, wybudowana w 1647 r. W lunetach barokowego sklepienia umieszczono cykl XVII-wiecznych obrazów przedstawiających dzieje klasztoru jasnogórskiego. Naprzeciw zawieszono rząd polskich sztandarów z okresu I i II wojny światowej.

Kolejnym skarbem Jasnej Góry jest biblioteka, która powstała w latach 1736–39. To duża dwukondygnacyjna sala z pięknym umeblowaniem zdobionym intarsjami (technika zdobnicza polegająca na wykładaniu powierzchni przedmiotów drewnianych innymi gatunkami drewna; do ozdoby mebli bibliotecznych wykorzystano ponad dwadzieścia gatunków drzew!). W zbiorach jasnogórskich znajduje się 13 tys. starodruków oraz średniowieczne iluminowane rękopisy.

Na uwagę zasługuje również klasztorny refektarz (jadalnia) z XVII w. – obszerna pięcioprzęsłowa sala ze sklepieniem kolebkowym, bogato zdobionym sztukaterią i freskami. W wykroju lunetowym sklepienia umieszczone są obrazy przedstawiające historię zakonu paulinów. Namalowane zostały w XVII i XVIII w. w jasnogórskiej pracowni malarskiej. Obecnie refektarz pełni funkcję reprezentacyjną. To tutaj paulini zapraszają znamienitych gości przybywających na Jasną Górę z pielgrzymką.

W Muzeum 600-lecia ukazano historię 600-letniej obecności zakonu paulinów na Jasnej Górze oraz niezwykłą rolę, jaką odgrywał przez te lata cudowny obraz Czarnej Madonny. Zgromadzono tu dary wotywne ofiarowane przez więźniów obozów koncentracyjnych, ludzi internowanych i więzionych. Muzeum podzielono na trzy działy: pierwszy – ilustrujący życie i historię zakonu ojców paulinów, drugi – poświęcony kultowi Matki Boskiej Częstochowskiej i trzeci – obejmujący rzemiosło artystyczne i instrumenty muzyczne.

Będąc na Jasnej Górze warto zajść również do kaplicy Pamięci Narodu. Znajduje się w dawnej XVII-wiecznej dzwonnicy, pomiędzy bazyliką a krużgankami. Zgromadzono tu urny z ziemią zroszoną krwią powstańców (z 1831 i 1863) i żołnierzy walczących o wolną Polskę na różnych frontach. Są tu także urny z prochami powstańców warszawskich, żołnierzy AK i pomordowanych więźniów obozów zagłady.

W latach 90. XX stulecia odkryto jedyny zachowany fragment umocnień obronnych klasztoru pochodzący z XVII w. i stanowiący część fortyfikacji z czasów Zygmunta III Wazy. Jest to tzw. bastion św. Rocha. Założono w tym miejscu muzeum militariów i pamiątek zrywów narodowych. W 350. rocznicę obrony Jasnej Góry ustawiono na bastionie ogromną (12 × 2 m) makietę _ Panorama oblężenia klasztoru jasnogórskiego _. Zostało na niej namalowanych ponad 900 postaci wielkości od 2 do 34 cm. Dzięki grze świateł i dźwiękowi robi bardzo realistyczne wrażenie. Na szańcach bastionu ustawiono trzy armaty wykonane na wzór dział XVII-wiecznych. Wystrzały z nich uświetniają najważniejsze święta kościelne i państwowe.

Wieża jasnogórska ma 106 m i 30 cm wysokości – to druga co do wielkości tego rodzaju budowla w Polsce (najwyższa znajduje się w sanktuarium licheńskim – 141 m wysokości). W związku z pożarami i licznymi klęskami obecna wieża jest piątą z kolei, odbudowaną po ostatnim pożarze, który miał miejsce w 1900 r. Jej dolna część, ocalała z pożaru, zachowała nawet cechy z 1714 r. Górna pochodzi z początku XX w. W 2000 r. wieża została gruntownie odrestaurowana. Jej iglicę wieńczą: kruk z kawałkiem chleba w dziobie oraz chorągiewka z monogramem Maryi. Na samym szczycie umieszczono podświetlany krzyż. Na wieżę prowadzi 516 stopni.

Klasztor jasnogórski otoczony jest z czterech stron bastionami, które zwane są potocznie Wałami Jasnogórskimi. Obecnie bastiony pełnią funkcję miejsc widokowych. W latach 1900–13 zbudowano tu monumentalną drogę krzyżową obejmującą 14 stacji. Niemal każda z pielgrzymek odprawia w tym miejscu nabożeństwo Drogi Krzyżowej.

Monika i Artur Kowalczyk/udm/if

Źródło: Wydawnictwo Bezdroża, Jura Krakowsko-Częstochowska - z legendą wśród Orlich Gniazd

[

]( http://bezdroza.pl/ksiazki/jura-krakowsko-czestochowska-z-legenda-wsrod-orlich-gniazd-wydanie-3-monika-i-artur-kowalczyk,bkjur3.htm )

Oficjalne wydanie internetowe Wydawnictwo Bezdroża: www.bezdroza.pl