Jordania - kraj najgościnniejszych ludzi na Bliskim Wschodzie

Jordania to kraj konserwatywny, w którym głęboko zakorzenione jest poczucie dumy, dawne sojusze mają znaczenie, a fortuny powstają zrządzeniem losu. Weź Beduinów z biblijnego pustynnego wadi, połącz z wieśniakami i mieszkańcami miast na wzgórzach i w dolinie Jordanu, dorzuć "szczyptę" miejskich kupców i ormiańskich rzemieślników, nieco druzyjskich górali, czerkieskich wojowników i szlachetnych bahaistów, a otrzymasz zawartość etnicznego tygla Jordanii.

Jordania, położona na wschód od biblijnej rzeki, której zawdzięcza nazwę, jest starodawna i nowoczesna, bogata i biedna, potężna i słaba. O jej nowoczesności świadczy największa, spośród wszystkich krajów arabskich, liczba mieszkańców z wyższym wykształceniem. Kulturowy i etniczny pluralizm, a także stosunkowo elastyczna infrastruktura polityczna i prawna, są wyjątkiem w regionie. W Jordanii są wyznawcy wielu odłamów chrześcijaństwa i islamu, chociaż większość ludności stanowią sunnici (ponad 90 proc.).

Pozbawieni - poza ciasnym portem w Akabie - dostępu do morza, Jordańczycy są konserwatywni z natury i tradycji. Nawet w świecie arabskim znani są jako introwertycy. Mimo to należą do najgościnniejszych ludzi na Bliskim Wschodzie i słowa _ marhaba _ oraz _ ahlan wa-sahlan , czyli odmiany powitania, są wciąż powtarzane. Za uprzejmością, niepozbawioną pewnej oficjalności, zwłaszcza w kontaktach z cudzoziemcami ( ajaanib _), kryją się duma i poczucie godności.

Amman, największe i najbardziej nowoczesne miasto Jordanii, z około 2 mln mieszkańców jest jednym z najczyściejszych oraz najsprawniej funkcjonujących miast arabskich. Ale to wcale nie znaczy, że starodawna duma i poczucie wierności są tu nieobecne. Ludzie urodzeni w Ammanie wciąż chętnie identyfikują się z miejscem, z którego wywodzi się ich rodzina, i będą raczej twierdzić, że pochodzą, np. z As-Salt, Jerozolimy czy Nablusu, a nie z Ammanu. Dla Jordańczyków ważne są tradycyjne związki przodków z ziemią. Mają wielki szacunek dla Beduinów, uważanych często za rdzennych mieszkańców Jordanii (chociaż nie są jedynymi). Pojęcie klanu ma znaczenie nie tylko lokalne, ale także w stolicy, a sześć z 80 miejsc w parlamencie jest zarezerwowanych dla przywódców plemion.

Mimo że Jordania to mały kraj, jest bardzo zróżnicowana. Sąsiadujące z Ammanem miasto As-Salt jest tradycyjnie nieprzyjazne wobec obcych, a jego konserwatywny charakter znajduje odzwierciedlenie w malowniczej architekturze osmańskiej i otaczających górach. Dzieje ludności z północy - zamieszkującej Dżarasz, przemysłowe miasto Az-Zarka i ośrodek uniwersytecki Irbid - są odmienne od losów Jordańczyków z południa. Pozostający pod wpływem damasceńskiej kultury i zachowań mieszkańcy północy uchodzą za bystrych i bardziej przedsiębiorczych od swoich południowych ziomków. Mają często jaśniejszą karnację i są wyżsi, co zdradza syryjskie pochodzenie, ponadto słyną z chłodnej rozwagi i niewyparzonego języka, kobiety zaś - z urody. Najważniejszym miastem w południowej Jordanii jest Al-Karak. Jego mieszkańcy są potomkami przybyszów z Hebronu sprzed ponad 400 lat. Podobnie jak hebrończycy, mieszkańcy Al-Karak mają często jasną skórę i blond włosy, bo w wielu z nich płynie krew krzyżowców.

Wartości rodzinne w Jordanii są na pierwszym miejscu i dyktują wyjątkowo rygorystyczny kodeks moralny. Musieli się do niego dostosować przyzwyczajeni do bardziej liberalnych porządków uchodźcy polityczni z Palestyny, Libanu, a ostatnio także Iraku. Domy publiczne zostały zamknięte, pijaństwo w miejscach ogólnodostępnych nie jest tolerowane, a hazard jest niezgodny z prawem - co spotkało się z powszechnym poparciem. Nawet pokazy tańca brzucha odbywają się tylko w dużych hotelach. W wyniku tego rygoryzmu moralnego przestępczość w Jordanii jest niska - 25 proc. popełnianych morderstw to tzw. zbrodnie honorowe, popełniane głównie w miastach, zwykle ich ofiarami są kobiety obwiniane o naruszenie seksualnego tabu.

W kraju powszechne są przesądy i wiara w przeznaczenie oraz siły nadprzyrodzone. Za przyczynę choroby lub nieszczęśliwego wypadku uważa się_ rire _ (zazdrość) i _ hassad _ (zawiść). Dla odpędzenie niechęci i _ złego oka _ pali się kadzidło, ofiarowuje jagnię biednym i nosi na szyi albo zawiesza w domu bądź w samochodzie błękitny medalion. Osoba uważana za dotkniętą _ złym okiem _ zostaje poddana okadzaniu, czemu towarzyszy czytanie wersetów z Koranu lub Biblii. Srebrne plakietki z wersetami ze świętych ksiąg, zapewniającymi dobrobyt, szczęście, zdrowie i długie życie, strzegą łóżeczek wielu jordańskich dzieci. Kobiety odwiedzają wróżbitów (_ fattaha _), którzy z fusów na dnie filiżanki odczytują ich przyszłość.

Społeczeństwo jordańskie ma nadal charakter patriarchalny, a życie publiczne tego kraju pozostaje zdominowane przez mężczyzn. Większość kobiet jak dawniej pełni stereotypową rolę żony i matki. Jeśli pracują, to głównie w szkolnictwie i w sektorze opiekuńczym. Statystyki wykazują, że około siedem na 10 Jordanek nie korzysta ze swoich praw, choć aż 84 proc. kobiet jest wykształconych - kraj ma najniższy (12 proc.) poziom analfabetyzmu spośród wszystkich państw arabskich. Dziewczynki odbierają obowiązkowe wykształcenie podstawowe, większość z nich zachęca się do nauki w szkołach średnich; ponad połowę miejsc na Uniwersytecie Jordańskim w Ammanie zajmują kobiety. Zgodnie z konstytucją, kobiety i mężczyźni mają "jednakowe prawa". W 1998 r. kobiety uzyskały prawo do posiadania własnych paszportów bez zgody męża lub męskiego opiekuna. Zasłonięte twarze i skromny ubiór nie są dowodem podporządkowania kobiet. Odrodzenie kwefów ma raczej związek z osobistymi przekonaniami i odrzuceniem zachodnich
obyczajów.

Ślub jest najważniejszym wydarzeniem *w życiu wielu ludzi, a także najkosztowniejszym - tylko kupno domu jest większym wydatkiem. Toteż mężczyźni z grupy średnio i słabo zarabiających często żenią się dopiero po trzydziestce, bo wcześniej nie mogą sobie na to pozwolić. Poligamia prawie całkowicie zanikła, gdyż mało kogo na to stać. Wiele małżeństw zawieranych jest w wyniku spotkań aranżowanych przez rodziny przyszłych oblubieńców, jednak zmuszanie do zawierania związku rzadko się zdarza. Około *20 proc. małżeństw kończy się rozwodem, chociaż połowa tych sytuacji zdarza się między podpisaniem kontraktu a skonsumowaniem małżeństwa, w okresie, gdy para "przygotowuje się do wspólnego życia". Mimo że prawnie są już małżeństwem i mają prawo ze sobą sypiać, partnerzy zwykle zachowują wstrzemięźliwość, nawet przez rok, do "nocy poślubnej" po weselu. Dzięki wprowadzonej przed kilku laty ustawie również kobiety maja możliwość składania wniosków rozwodowych.

Obrzezanie jest ważnym rytuałem muzułmańskim. Kiedyś zajmował się tym najbliższy cyrulik, do którego przyprowadzano trzynastolatków, potem odbywały się wielkie uroczystości. Obecnie prawie wszyscy chłopcy są poddawani temu zabiegowi w szpitalu wkrótce po urodzeniu. Po śmierci kogoś bliskiego przychodzi czas opłakiwania _ aza _, podczas którego rodzina zmarłego przyjmuje wyrazy współczucia. Opłakiwanie odbywa się w domu zmarłego lub jego krewnego. Mężczyźni i kobiety przebywają w osobnych pomieszczeniach - segregacja płciowa obowiązuje zarówno wśród muzułmanów, jak wśród chrześcijan - gdzie podawana jest czarna, niesłodzona kawa. Przez 40 dni od śmierci w każdy poniedziałek i czwartek odbywa się spotkanie _ aza _. Kolorem żałoby w Jordanii jest czarny, głowę przykrywa się białym szalem.