Muzeum Auschwitz - wyjątkowe miejsce na światową skalę

Muzeum Auschwitz w Oświęcimiu, wstrząsający namacalny dowód ludobójstwa Trzeciej Rzeszy, w 2013 roku znalazło się na trzecim miejscu w Europie i dziesiątym w świecie w rankingu najpopularniejszych muzeów serwisu Trip Advisor. Od lat przyciąga tłumy, co w porównaniu z innymi, mniej dramatycznymi atrakcjami turystycznymi, stanowi niewątpliwy fenomen. 27 stycznia przypada 70 rocznica wyzwolenia obozu.

W 1947 roku na terenie byłych obozów Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau powstało muzeum. Ściana Śmierci, rampa kolejowa czy brama ze słynnym napisem _ Arbeit mach frei _stały się wkrótce znane na cały świat, a popularność tego miejsca zaczęła rosnąć z roku na rok. Szacuje się, że w 2014 roku obóz odwiedziło 1,5 mln osób, co stanowi rekord w historii placówki.

Przyjeżdżają tu zarówno ci, którym udało się przeżyć wojnę, jak i ci, którzy o koszmarze obozów koncentracyjnych wiedzą tylko ze szkolnych podręczników. W krajach takich jak Izrael czy Niemcy wyjazd do Auschwitz stanowi niemal obowiązek dla każdego młodego człowieka.

W 1979 roku Auschwitz - Birkenau w Oświęcimiu jako jedyny na świecie obóz zagłady został wpisany na listę UNESCO. Przez lata to miejsce było nazywane "polskim obozem koncentracyjnym", z czym regularnie walczą nie tylko historycy, ale także dziennikarze. Niestety wciąż zdarza się, że nawet poważne zagraniczne media używają tego niezgodnego z prawdą sformułowania. Nie zmieniło tego wprowadzenie w 2007 roku na wspomnianą prestiżową listę poprawnej nazwy: "Auschwitz - Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940 – 1945)".

27 stycznia odbędą się główne obchody 70 rocznicy wyzwolenia obozu. Główna ceremonia, która odbędzie nieopodal bramy obozu Auschwitz II-Birkenau, zgromadzi wielu przywódców z całego świata swoją obecność potwierdziło już 38 państw. W uroczystości wezmą udział prezydenci dziesięciu państw, m.in. Francji - Francois Hollande, Niemiec - Joachim Gauck, Ukrainy - Petro Poroszenko, Bułgarii Rosen Plewneliew i Polski - Bronisław Komorowski. Będą koronowane głowy z Belgii i Holandii. Pojawią się także m.in. sekretarz skarbu USA Jack Lew, premier Czech Bohuslav Sobotka oraz przedstawiciele Estonii, Kanady, Hiszpanii i Nowej Zelandii. Obecność potwierdził także wicepremier Rosji Siergiej Iwanow. Z Izraela do Polski przyleci także delegacja 100 byłych więźniów Auschwitz. Wśród gości znajdą się również m.in. minister turystyki Uzi Landau i przewodniczący Rady Yad Vashem, były naczelny rabin Izraela Meir Lau.

Auschwitz - od obozów jenieckich do ośrodków zagłady
Obozy koncentracyjne kompleksu Auschwitz z założenia miały być obozami jenieckimi, jednak przekształciły się w obozy pracy, a finalnie - w obozy koncentracyjne i masowej zagłady. KL Auschwitz (obóz koncentracyjny Auschwitz I) powstał w 1940 roku na terenie byłych koszarów wojskowych. Jego zalążek stanowiły 22 murowane baraki. Dlatego też zwiedzając część tutejszych budynków rzuca się w oczy solidna murowana zabudowa.

Z kolei pobliski obóz w Brzezince (Auschwitz II-Birkenau) był największym z ponad 40 obozów i podobozów wchodzących w skład kompleksu Auschwitz. W czasie 3 lat istnienia pełnił on szereg funkcji: zaczęto go budować w październiku 1941 r. jako obóz dla około 125 tys. jeńców wojennych, w marcu 1942 r. uruchomiono go jako filię KL Auschwitz, przy czym pełnił równocześnie funkcję ośrodka zagłady Żydów. Stanowili oni 90 proc. z niemalże miliona osób, które zginęły w Brzezince.

Ogółem w obozach Auschwitz – Birkenau zginęło ok. 1 mln Żydów, ok. 150 tys. Polaków, 20 tys. Romów, ok. 15 tys. radzieckich jeńców wojennych oraz ok. 25 tys. osób innych narodowości, m.in. Czechów, Białorusinów, Niemców, Francuzów, Jugosłowianów i Ukraińców. Szczegółowe badania nad liczbą ofiar wszystkich narodowości, które poniosły śmierć w obozie nie zostały jeszcze zakończone. Szacuje się, że w Oświęcimiu śmierć poniosło ponad 1,1 mln osób.

Auschwitz - życie w obozie
Rzeczywistość obozowa składała się z pracy, wiecznego strachu, eksperymentów medycznych, kar, a niekiedy prób ucieczek. Spośród siedmiuset więźniów, którzy próbowali wydostać się z tego piekła na ziemi, trzystu ucieczka się powiodła. Każdy jednak tego typu bohaterski czyn był karany odpowiedzialnością zbiorową – masowymi egzekucjami pozostałych więźniów. Tych, których udało się złapać w czasie ucieczki skazywano na śmierć głodową. Początkowo więźniowie mieli pracować w zakładach Rzeszy, później zdecydowano o ich powolnej eksterminacji w obozach zagłady należących do kompleksu Auschwitz. Napis nad bramą, którą przekraczali więźniowe pracujący poza obozem głosił, że „Praca czyni wolnym” (niem. Arbeit macht frei). Stał się on światowym symbolem bezwzględnego okrucieństwa i braku nadziei dla tych, którzy tam trafili. Faktycznie katorżnicza praca czyniła więźniów wolnymi – jeśli stosunkowo szybko ponieśli oni śmierć.

Aż trudno w to uwierzyć, ale podobnie jak w innych obozach stworzonych przez Trzecią Rzeszę, w Oświęcimiu więźniom nie zabrakło ducha sportowego i w tych dramatycznych warunkach grywano w piłkę nożną. Według Weroniki Springman, niemieckiej historyk specjalizującej się w historii nazizmu, boisko znajdowało się przy krematorium.

Kat z Auschwitz
W latach 1940–1943 komendantem Auschwitz był Rudolf Franz Ferdinand Höß (Hoess). W obozie mieszkał wraz z żoną i piątką dzieci. Był on odpowiedzialny za wprowadzenie krematoriów i komór gazowych z Cyklonem B. Po wojnie ukrywał się pod przybranym nazwiskiem aż do marca 1946 roku, kiedy to ujęli go Brytyjczycy i przekazali polskiemu wymiarowi sprawiedliwości. 16 kwietnia 1947 roku Hoess został powieszony obok swojego byłego biura w Auschwitz. Szubienicę, na której zawisł kat z Oświęcimia można oglądać do dnia dzisiejszego.

Auschwitz – ewakuacja, zacieranie śladów, wyzwolenie
Od sierpnia 1944 roku do połowy stycznia 1945 roku trwała skrzętnie zaplanowana ewakuacja z KL Auschwitz około 65 tys. więźniów i więźniarek, wśród nich niemal wszystkich przebywających w obozie Polaków, Rosjan i Czechów (ok. 15 tys. osób). Zatrudniono ich w głębi Trzeciej Rzeszy w różnych zakładach przemysłowych. W drugiej połowie 1944 r. władze SS przystąpiły także do zacierania śladów i niszczenia dowodów zbrodni popełnionych w obozie. Niszczono akta, m.in. kartoteki i rejestry więźniów, przystąpiono także do palenia imiennych wykazów Żydów deportowanych do Auschwitz na natychmiastową zagładę w komorach gazowych.

Między wrześniem a listopadem 1944 roku zgładzono część Żydów z tzw. Sonderkommando, zmuszanych do obsługi krematoriów i komór gazowych, którzy byli bezpośrednimi świadkami ludobójstwa. Do końca 1944 roku rozebrano uszkodzone w czasie powstania krematorium IV, a także przygotowano do wysadzenia pozostałe trzy budynki krematoryjne. Zdemontowano urządzenia techniczne w komorach gazowych i halach pieców w krematoriach II i III. W większości wywieziono je w głąb Trzeciej Rzeszy. Krematorium V wraz z komorami gazowymi pozostawiono jednak w stanie pełnej sprawności aż do drugiej połowy stycznia 1945 roku.

W połowie stycznia 1945 roku Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację obozu – rozpoczęły się tzw. Marsze Śmierci. Od 17 do 21 stycznia 1945 roku wyprowadzono z KL Auschwitz i jego podobozów około 56 tys. więźniów w pieszych kolumnach ewakuacyjnych. W wyniku całej akcji likwidacyjnej obozu władze nazistowskie zdołały wyprowadzić i wykorzystać dla potrzeb niemieckiej gospodarki wojennej około 100 tys. więźniów oraz sporą ilość nagromadzonego w obozie mienia. Ewakuacji nie przeżyło od 9 do 15 tys. osób.

Obóz został wyzwolony 27 stycznia 1945 roku przez sowietów - 60. Armii Pierwszego Frontu Ukraińskiego. W obozie przebywało wówczas już tylko 7 tys. więźniów. W obozie Auschwitz II-Birkenau żołnierze radzieccy natknęli się na ciała 600 więźniów rozstrzelanych przez uciekających się esesmanów.

Akty wandalizmu w Muzeum Auschwitz
Miejsce, które jest namacalnym dowodem na bezgraniczne ludzkie okrucieństwo nie dla wszystkich stanowi obiekt szacunku i zadumy. W 2009 roku dwóch Polaków, z polecenia szwedzkiego zleceniodawcy, ukradło fragment bramy obozu z napisem „Arbeit mach frei”. Z kolei w 2012 roku izraelskie małżeństwo próbowało wywieźć „na pamiątkę” kilka przedmiotów, które znaleźli na terenie obozu Auschwitz II-Birkenau. Nie brakuje też wandali, którzy uznając to za świetny żart, zostawiają na budynkach napisy „tu byłem”, „tu paliłem”. Zabierają ze sobą fragmenty drutu kolczastego czy robią radosne „selfie” na tle baraków. Dowody na taką działalność szybko lądują w internecie, z miejsca wywołując dyskusję na temat stopnia świadomości i edukacji młodego pokolenia turystów odwiedzających obóz zagłady.

W celu ochrony przed wandalami czy złodziejami, od 2015 roku Muzeum planuje wprowadzić monitoring, bramki kontrolne dla zwiedzających oraz powiększyć przechowalnię bagażu (na teren obozu nie wolno wchodzić z dużymi plecakami czy walizkami). Istnieje obawa, że instalacja kamer może nieco zakłócić klimat tego wyjątkowego miejsca, jednak najważniejsza jest ochrona Muzeum i bezpieczeństwo zwiedzających. - W 2015 r. wzmocnione zostanie funkcjonowanie straży muzealnej, której zadaniem jest - oprócz ochrony terenu - zapewnienie bezpieczeństwa prawie 1,5 mln osobom z całego świata, które każdego roku odwiedzają Miejsce Pamięci - powiedział rzecznik Muzeum Bartosz Bartyzel.

Obiekt można zwiedzać przez cały rok, z wyłączeniem Nowego Roku, Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Na wizytę w Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau należy przeznaczyć w sumie ok. 3,5 godziny. Od stycznia 2015 roku udostępniono rezerwację biletów on line przez stronę visit.auschwitz.org. Jest to jedyna gwarancja, że zwiedzimy muzeum w wybranym przez nas terminie. Warto pamiętać, że odwiedzenia tego miejsca nie zaleca się dzieciom poniżej 14 roku życia. Wycieczka bez edukatora jest bezpłatna. Bilet normalny z usługą przewodnicką kosztuje 20 zł (do wyboru jęz. polski, angielski, włoski, francuski, hiszpański i niemiecki), uczniowie i studenci do 26 roku życia za bilet zapłacą 15 zł.

auschwitz.org/sf/udm