Źródło ilustracji do "O krasnoludkach i o sierotce Marysi" ujawnione po latach

Ilustracje te, uznane za zaginione przez dekady, w 2016 r. trafiły do Biblioteki Narodowej, lecz ich źródło pozostawało zagadką. Dzięki pracy zespołu kierowanego przez prof. dr hab. Bogumiłę Kaniewską, udało się ustalić, skąd pochodziły te cenne litografie.

Pierwsze hipotezy dotyczące pochodzenia ilustracji pojawiły się podczas seminarium poświęconego Marii Konopnickiej w czerwcu 2022 r. W sierpniu tego samego roku dr Anna Czernow i dr Aleksandra Wieczorkiewicz odwiedziły berlińską Staatsbibliothek, gdzie znalazły litografie z czasopisma "Kinder-Gartenlaube. Farbig illustrierte Zeitschrift zur Unterhaltung und Belehrung der Jugend", wydawanego w Norymberdze w latach 1886-1891. Odkrycie to potwierdziło, że to właśnie z tego czasopisma Michał Arct, wydawca baśni Konopnickiej, zaczerpnął litografie do pierwszego wydania książki.

Nie jest jednak pewne, czy Michał Arct poprosił niemieckich wydawców o zgodę na wykorzystanie ilustracji, ponieważ archiwum Arcta zostało w większości zniszczone podczas wojny, a do archiwum w Norymberdze na razie nie udało się dotrzeć. Badaczki przypuszczają, że Arct musiał skontaktować się z niemiecką pracownią, aby uzyskać litografie. W XIX w. "pożyczanie" cudzych materiałów graficznych bez wiedzy i zgody autorów było dość powszechne, zwłaszcza w masowej produkcji książkowej i czasopiśmienniczej. Prawo autorskie nie funkcjonowało wówczas w obecnym kształcie. Odkrycie to rodzi kolejne pytania: czy ilustracje to jedyne, co zostało zaczerpnięte z niemieckiego czasopisma dla dzieci? A może treść "O krasnoludkach i o sierotce Marysi" również nosi ślady podobnego zapożyczenia?

Na łamach "Pamiętnika Literackiego" już wkrótce ukaże się artykuł autorstwa prof. UAM dr hab. Katarzyny Krzak-Weiss, dr Anny Czernow i dr Aleksandry Wieczorkiewicz pt. "Szczęśliwe zakończenie poszukiwań krasnoludków z baśni Marii Konopnickiej".

Artykuł, wysłany do redakcji w maju 2024 r., został przyjęty do druku i oczekuje na publikację. Przedstawia on nie tylko samo odkrycie, ale również szczegółowe analizy niemieckich tekstów towarzyszących oryginalnym litografiom z czasopisma "Kinder-Gartenlaube". Autorki pracują również nad wydaniem monografii naukowej w Wydawnictwie "Poznańskie Studia Polonistyczne", która przedstawi odkrycie w kontekście XIX-wiecznej praktyki "pisania do obrazków" oraz zawiera przekłady niemieckich tekstów z "Kinder-Gartenlaube" wykonane przez Michała Fijałkowskiego.

Historia ilustracji i odkrycia ich źródła zyskała dodatkowy wymiar dzięki Michałowi Kazimierzowi Gajzlerowi, który na początku czerwca bieżącego roku opublikował na swoim blogu wyniki przeprowadzonej przez siebie w 2023 r. kwerendy. Również on odkrył niemieckie źródło ilustracji do "O krasnoludkach i o sierotce Marysi". To dowód na to, że w nauce zdarzają się przypadki niemal równoczesnych odkryć dokonanych przez różnych, niezależnych badaczy.

Badania zespołu prowadzone są w ramach grantu OPUS 21 Narodowego Centrum Nauki pt. "Pół wieku polskiej literatury dziecięcej. Twórczość dla dzieci w kręgu władzy i produkcji kulturowej: odbiorca literatury – literatura jako odbiorca" pod kierownictwem prof. dr hab. Bogumiły Kaniewskiej. Wszystkim zainteresowanym, którzy chcieliby zobaczyć ilustracje z pierwszego wydania "O krasnoludkach i o sierotce Marysi", polecamy cyfrową Bibliotekę Narodową POLONA, gdzie znajduje się ich edycja.