To tu kosynierzy dokonali cudu. Zobacz Panoramę Racławicką na żywo
Racławice to gminna wieś położona pośród łagodnie falujących wzgórz Wyżyny Miechowskiej. Przeszła do historii za sprawą bitwy stoczonej na pobliskich polach wsi Janowiczki 4 kwietnia 1794 r. Był to jeden ze zwycięskich epizodów insurekcji kościuszkowskiej.
Okolice Racławic, wsi zlokalizowanej gdzieś w połowie drogi miedzy Krakowem a Kielcami, nie są terenami tłumnie odwiedzanymi przez turystów. W okresie roku szkolnego w parku pamięci, na terenie którego wojska Tadeusza Kościuszki niegdyś stoczyły zwycięską bitwę z armią rosyjską, można spotkać głównie wycieczki szkolne.
Bitwa pod Racławicami
Insurekcja kościuszkowska była ostatnią próbą odwrócenia losów Polski i niedopuszczenia do III rozbioru kraju. Niestety, nie udało się, ale wiele wydarzeń tego niepodległościowego zrywu Polaków pełni do dzisiaj ważną rolę historyczną i napełnia dumą. Najbardziej spektakularnym, które wywarło duży wpływ na losy samego powstania, była rozegrana 4 kwietnia 1794 r. bitwa na polach wsi Janowiczki pod Racławicami. Było to ostatnie z wielkich zwycięstw polskiego oręża I Rzeczpospolitej.
Maszerujące z Krakowa w kierunku Warszawy oddziały naczelnika Tadeusza Kościuszki napotkały pod Racławicami armię rosyjską dowodzoną przez generała Tormasowa. W trakcie bitwy szalę zwycięstwa na stronę wojsk polskich przechylił atak kosynierów, batalionów złożonych z chłopów uzbrojonych w piki z osadzonymi na sztorc kosami. W wyniku brawurowego natarcia oddziałów chłopskich zostały opanowane i unieszkodliwione stanowiska rosyjskich armat.
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Całoroczny raj. O atrakcjach można mówić godzinami
Zwycięskie natarcie było chrztem bojowym kosynierów i pokazało waleczność oraz wysoką zdolność bojową chłopskich oddziałów. Podbudowało też ich morale, dla wzmocnienia którego naczelnik Tadeusz Kościuszko na uroczystościach na Wawelu uhonorował trzech bohaterskich kosynierów: Wojciecha Bartosa, Stanisława Świstackiego i Jędrzeja Łakomskiego awansami do stopni chorążych. Pierwszemu z nich w uznaniu zasług w bitwie Tadeusz Kościuszko zmienił także nazwisko na Głowacki. Niestety, bohater spod Racławic dwa miesiące później został śmiertelnie ranny w bitwie pod Szczekocinami.
Park pamięci z pomnikiem Głowackiego i Kopcem Kościuszki
Na polach w dolinie Racławki u podnóży Wzgórz Kościejowskich urządzony jest park pamięci wielkiej bitwy, dzięki której choć na chwilę Polacy odzyskali nadzieję na uratowanie niepodległości. Przyjeżdżając tu, można zaparkować samochód w zatoce wzdłuż drogi lub, co latem może być bardziej praktyczne, na ocienionym parkingu nad potokiem u stóp wzgórza. Prowadzi do niego wysadzana drzewami aleja odchodząca od głównej drogi.
Centralny punkt parku pamięci zajmuje wyniosły pomnik Wojciecha Bartosa. Symboliczna poza kosyniera z podniesionym w górę orężem i nogą na lufie rosyjskiej armaty to nawiązanie do zwycięskiego ataku i sukcesu bitwy. Niedaleko pomnika w 2023 r. została udostępniona kopia Panoramy Racławickiej, monumentalnego obrazu namalowanego pod kierownictwem Jana Styki i Wojciecha Kossaka, którego oryginał eksponowany jest we Wrocławiu.
To artystyczne wyobrażenie bitwy nie oddaje rzeczywistych faktów z przebiegu wydarzeń. Pokazuje polskie natarcie z kosynierami zdobywającymi rosyjskie pozycje artylerii, Kościuszkę prowadzącego atak polskiej armii powstańczej i wycofujące się bezładnie rosyjskie oddziały.
W sąsiedztwie parku pamięci pośród drzew wznosi się zaniedbany dworek - niemy świadek bitwy, obok którego rośnie 300-letnia lipa, nazywana lipą Kościuszki. Przy drodze znajduje się jedna z mogił poległych w bitwie powstańców.
Szeroki chodnik prowadzi spod pomnika i kopii obrazu pod wzgórze. Spod niedalekiej obszernej, drewnianej wiaty prowadzi strome, ale krótkie podejście na wzgórze Zamczysko, gdzie znajdowało się stanowisko rosyjskiego dowodzenia. Na krawędzi jest punkt widokowy z symbolicznym krzyżem ocienionym czterema wiekowymi lipami. Widać stąd całą okolicę z parkiem pamięci u stóp i okolicznymi wzgórzami, skąd nacierały polskie oddziały. W głębi na wzgórzu wznosi się usypany w latach 30. XX w. Kopiec Tadeusza Kościuszki.
Racławice – bitwa to nie wszystko. Co jeszcze warto zobaczyć?
W sąsiedztwie parku pamięci bitwy, po przeciwnej stronie głównej drogi, wznosi się modernistyczna willa zbudowana w połowie lat 30. XX w. dla Walerego Sławka, przyjaciela marszałka Józefa Piłsudskiego i premiera. Została zbudowana za jego zasługi dla Polski przez grupę przyjaciół z Sejmu i Senatu. W budynku o architekturze dworku jest dzisiaj Racławickie Towarzystwo Kulturalne.
W centrum Racławic wznosi się kościół p.w. św. Piotra i Pawła z 1778 r. W kościele znajdują się XVI-wieczne zabytki sztuki sakralnej - figura św. Szczepana obraz Święta Rozmowa. Obok kościoła wznosi się XVIII-wieczna drewniana dzwonnica.
Na pograniczu Racławic i wsi Dosłońce leży rezerwat Wały. To silnie nachylony stok wzgórza z odsłonięciami osypujących się miękkich skał wapiennych z okresu kredowego. Południowa wystawa sprawia, że rośnie tu wiele stepowych roślin ciepłolubnych.
W lipcu zakwitają tutaj dziewięćsiły popłocholistne, rośliny wpisane na Czerwoną listę roślin i grzybów Polski, zagrożonych wyginięciem. Ich stanowisko na Wałach jest jednym z czterech znanych na terenie naszego kraju. Obszar występowania tego gatunku ogranicza się tylko do wyżynnych obszarów południowej Polski i zachodniej Ukrainy.
Na teren rezerwatu prowadzi zarośnięta ścieżka wychodząca od pobliskiej zatoki na drodze umożliwiającej zatrzymanie samochodu. Pod częściowo zniszczonym ogrodzeniem z drutu, które wyznacza dolną granicę rezerwatu, można na krawędzi pola znaleźć wyorane kawałki wapiennej skały z odciskami kredowych muszli. To jedna z niespodzianek tego miejsca. Drugą jest pobliski spory obiekt hotelowy dużej sieci, w którym można się zatrzymać na nocleg lub na popas.
