Turcja: Side - to tu wypoczywała Kleopatra

Side to pozornie niewielkie, bo ok. 20-tysięczne miasteczko, które w sezonie zamienia się w istne centrum turystyczne. Nie ma się co dziwić, skoro spędzała tu wakacje sama Kleopatra. Stare miasto, położone na niewielkim cyplu na południowy zachód od wielkiego antycznego teatru, okala z trzech stron Morze Śródziemne – poza sezonem jest tu więc całkiem przyjemnie.

Mimo że jest tylko kilka uliczek, zawsze znajdzie się zakątek, dokąd nie dotarła jeszcze komercja. Na północ, wschód i południe od miasta stoi mnóstwo hoteli, które zasilają zagraniczni goście zaglądający do Side podczas dnia. Nie śpią w samym centrum, ponieważ wielkich i ekskluzywnych hoteli na szczęście tu brakuje. Europejscy turyści widzą w Side zarówno wady, takie jak np. strasznie nachalni naciągacze oraz ceny dwa razy wyższe niż w innych miastach Turcji, jak i zalety, np. możliwość zapłaty w euro za wszystkie towary i usługi oraz pełna swoboda w zakresie ubioru.

Turcja - miejsca w Side, które warto zobaczyć
O ile ruiny położone na wschód od miasteczka można zwiedzać przez cały dzień bez większych problemów, o tyle na spacer po centrum i wędrówkę do ruin *świątyni Apollina *najlepiej się wybrać we wczesnych godzinach porannych, kiedy bazar jeszcze śpi, a turyści z okolicznych skupisk hotelowych nie zdążyli przyjechać. Wtedy jest tu spokojnie, pusto i cicho, co pozwala odczuć dawną atmosferę tego miejsca.

Teatr w Side
Odkrywanie miasta najlepiej rozpocząć od imponującego teatru, który otwarty jest od godz. 8.00 do późnego wieczora, wstęp: 5 USD, studenci: 2,5 USD. Budowla powstała w czasach rzymskich (II w.), ale architekt był prawdopodobnie Grekiem (albo też pokochał grecką architekturę), dlatego powszechnie sądzi się, iż teatr istniał już w czasach hellenistycznych, a Rzymianie jedynie go przebudowali. Jedna z podstawowych różnic pomiędzy teatrem greckim a rzymskim polega na tym, że w tych pierwszych parodos, czyli dwa boczne przejścia do orchestry dla chóru flankujące budynek skene, nie były sklepione i w stosunku do niego były ułożone ukośnie. Natomiast w przybytkach rzymskich przejścia były zawsze sklepione i ułożone prostopadle w stosunku do skene.

Architekt teatru w Side zastosował typ mieszany, czyli sklepił ukośnie ułożone parodos. Dla interesujących się trochę sztuką starożytną jest to mylące, ponieważ Rzymianie przebudowywali teatry, m.in. właśnie dodając sklepienie nad przejściami dla chóru. Oczywiście w czasach greckich w Side istniał teatr, być może nawet w tym samym miejscu, ale była to z pewnością osobna budowla. Szersze przejście pomiędzy górnymi a dolnymi rzędami siedzeń dzieli je odpowiednio na liczbę 22 i 29, a mogły one pomieścić 20 tys. widzów.

Teatr jest jednym z niewielu przykładów wolno stojącej struktury tego typu, nieprzypiętej do zbocza jakiejś góry czy chociażby wzniesienia. Górne partie audytorium wsparte są na piętrowym rusztowaniu o wysokości ponad 15 m, składającym się z ogromnych filarów. Tworzy się przez to rodzaj przedsionka, o skośnym zadaszeniu, podzielonego na pomieszczenia, do których wchodzi się mniej więcej w połowie wysokości audytorium. Niektóre z nich służyły jako sklepy, inne jako magazyny. Z budynku skene nie pozostało wiele. Była to trzypiętrowa konstrukcja ozdobiona płaskorzeźbami i posągami, których szczątkowe fragmenty leżą dziś na scenie, a niektóre poustawiano naokoło teatru.

Agora w Side
Z górnych rzędów budowli dobrze widać powstałą również w II w. agorę handlową (obecnie nieudostępniona zwiedzającym). Propylon, czyli ozdobny portal, przez który wchodziło się na agorę, znajdował się mniej więcej w miejscu, gdzie obecnie jest widoczna brama w płocie, naprzeciwko budynku muzeum (stojąc na teatrze, patrzymy w lewo). Prawie kwadratowy plac o ok. 90-metrowych bokach otaczały ze wszystkich trzech stron doryckie portyki. Mieściły się w nich sklepy, niektóre otwarte na agorę, a inne na ulicę kolumnową (między muzeum a agorą). Pośrodku placu stała okrągła świątynia (tolos) poświęcona Tyche, bogini fortuny i przypadku.

W czasach bizantyńskich albo jeszcze w późnym antyku od teatru w prawo i lewo do morza pociągnięto mury obronne, także tylna jego część stanowiła dość mocny ich element. Daleko po prawej stronie, przy samym morzu, był jeszcze jeden plac – agora miejska, nieco mniejsza, ale równie majestatyczna, ozdobiona jońską kolumnadą dźwigającą przyległe przedsionki. Stała przy niej biblioteka, w której ruinach znaleziono kilka wspaniałych posągów (obecnie w muzeum). Budynek składał się z trzech pomieszczeń, jedno było czytelnią, inne archiwum, a środkowe było przeznaczone dla cesarza, a raczej dla jego kultu.

Bazylika w Side
We wschodniej części wykopalisk, blisko murów, leżą ruiny bazyliki, która wybudowana w V w., służyła jako katedra rezydującemu tu biskupowi. Jego rezydencja stała w pobliżu kościoła, ale nie zachowało się z niej wiele oprócz kilku fragmentów ścian i pozostałości małej kaplicy z trzema rzędami siedzeń. Bazylika była trzynawowa, a do jednej z bocznych naw przylegało baptysterium. Idąc z centrum do muzeum, przechodzi się przez łukową bramę, należącą do wspomnianego wyżej ciągu murów. Wiodła ona do miasta wewnętrznego, gdzie mieściły się obie wymienione agory, biblioteka i zabudowania mieszkalne. Ale sama brama powstała już w czasach rzymskich, podczas gdy Bizantyńczycy wprzęgli ją w system nowych murów. Zaraz za nią ukaże się nam po prawej stronie ładna, mała fontanna z jedną środkową niszą i dwiema arkadami po bokach. Postawiono ją ok. 70 r. p.n.e. na cześć cesarza Wespazjana, o czym informuje inskrypcja. W niszy stał posąg cesarza.

Muzeum Side
Dalej na wschód, po lewej stronie drogi, w dawnych łaźniach rzymskich (V w.) mieści się Muzeum Side, czynne codziennie (prócz poniedziałków) w godz. 8.00 – 12.00, 13.00 – 17.30, wstęp: 2,7 USD, studenci: 1 USD. Oczywiście zbiory obejmują przede wszystkim eksponaty znalezione w Side, w tym kilka posągów i wiele architektonicznych części antycznych budowli oraz interesujące sarkofagi.

Właściwie już od końca Liman Cad. poruszamy się wzdłuż ulicy kolumnowej, głównej drogi nie tylko w antycznym mieście, ale także dzisiaj. Prowadziła ona od miejsca, gdzie stała świątynia Apollina na południowym krańcu cypla, obok wielkich łaźni (opisane niżej wraz ze świątynią), następnie koło teatru, pomiędzy agorą a łaźnią (muzeum) i po 300 m kończyła się przy wielkiej bramie. Brama, podobnie jak ta w Perge, składała się z dwóch okrągłych wież, pomiędzy którymi umieszczony był portal. Powstała w czasach hellenistycznych wraz z murami, których pozostałości ciągną się w prawo i lewo. To jedne z lepiej zachowanych murów greckich w Turcji. Za bramą, już niedaleko dworca autobusowego, leżą ruiny wspaniałego niegdyś nimfeum. Ta olbrzymia fontanna, postawiona w II w., osiągała wysokość niemal 50 m, z czego prawie połowa widoczna jest do dziś. Fasada budowli była dwupiętrowa. W dolnej części znajdują
się trzy nisze, które mieściły trzy wyloty na wodę, sprowadzaną akweduktem o długości 30 km z rzeki Melas (dzisiaj Manavgat). Jego pozostałości możemy oglądać z _ dolmusza _, po drodze z Side do Manavgatu. Oczywiście fontanna była wspaniale ozdobiona marmurem, reliefami i posągami.

Świątynia Apollina w Side
Po powrocie do centrum wioski kierujemy się na południe. W drodze do świątyni Apollina napotkamy ruiny wielkich łaźni z czasów rzymskich. W środku można rozpoznać basen kąpielowy, a także podziwiać pozostałości wyłożonej marmurem podłogi. Na krańcu wyspy leżą idylliczne ruiny świątyni Apollina. Wybudowana w II w. na planie peripterosu, czyli świątyni otoczonej jednym rzędem kolumn, reprezentowała porządek koryncki. Na dłuższych bokach stało jedenaście, a na krótszych sześć kolumn. W pronaosie (przedsionek przed głównym pomieszczeniem) postawiono jeszcze kilka dodatkowych kolumn. Dobrze zachowała się część fryzu z głową Gorgony (Meduzy). Pięć kolumn świątyni Apollina dźwigających architraw i resztę belkowania zostało ponownie wzniesionych przez archeologów. Obok stała identyczna, ale nieco mniejsza świątynia poświęcona Artemidzie, o której przypominają jedynie fundamenty.

Na wschód od świątyni Artemidy, tuż obok, wznosiła się bazylika z V w. Środkowa część nawy głównej oddzielona była od naw bocznych kolumnadą, której kolumny pochodziły z wcześniejszych, rzymskich budowli. We wschodniej części nawy głównej znajdowała się apsyda z sześcioma rzędami siedzeń dla kapłanów, a na końcach naw bocznych wybudowano małe kaplice. Kiedy bazylika popadła w ruinę, na jej gruzach postawiono niewielki kościół.

Plaże w Side
Najbliżej centrum kąpieli zażyjemy na Küçük Plaj leżącej po południowej stronie cypla. Jest to zgodnie z nazwą rzeczywiście niewielka plaża, latem bardzo zatłoczona. Po jej lewej stronie, na wschód, ciągnie się szersza i dłuższa Büyük Plaj. Pomiędzy nimi jest jeszcze malutka Panorama Plaj należąca do restauracji o tej samej nazwie. Najpopularniejsza wydaje się nienazwana chyba plaża (Plaża Zachodnia) na północny zachód od centrum, położona tak jak Panorama poza cyplem, w strefie hotelowej. Poza tym liczne kąpieliska ciągną się od Side aż do Alanyi.