Wigierski Park Narodowy. Wyrusz po kontakt z naturą

Suwalszczyzna to region, który większości Polaków kojarzy się z biegunem zimna. Coś w tym jest, ponieważ ten fragment Polski był w epoce lodowej aż czterokrotnie przykryty czapą lodowca skandynawskiego. Tu dotarło pierwsze ze zlodowaceń, nazywane podlaskim, które objęło tylko dzisiejszy północno-wschodni kraniec Polski. Poprzedziło następujące po sobie trzy kolejne, które pokryły o wiele większą część dzisiejszego terytorium naszego kraju.

Suwalszczyznę można określić także jako krainę nizinnych gór. To obszar położony na wysokości około 150–200 m n.p.m., urozmaicony wzgórzami i głębokimi dolinami, których część jest wypełniona wodami jezior. Tutaj leży Góra Szeska (309 m n.p.m.) – najwyższy punkt wszystkich Pojezierzy Wschodniobałtyckich. Najbardziej doświadczony działaniem lodowca jest obszar położony na wschód i północ od Suwałk.

Tutaj rozciąga się zespół Suwalskiego Parku Krajobrazowego, pierwszego parku krajobrazowego w Polsce, oraz Wigierski Park Narodowy.

Wigierski Park Narodowy utworzony w 1989 r. obejmuje swoim obszarem południowe tereny Pojezierza Wschodniosuwalskiego i północną część Równiny Augustowskiej. Jego centralną część stanowi jezioro Wigry, największe na całej Suwalszczyźnie. Kształtem przypomina zdeformowaną literę S, a w linii osi symetrii pomiędzy najdalszymi punktami ma ponad 17,5 km długości. W 1975 r. jezioro Wigry uwzględniono w „Projekcie Aqua” Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), który obejmuje listę najcenniejszych akwenów świata. Od 2002 r. jest także objęte ochroną w ramach konwencji Ramsar.

W granicach parku leżą 42 naturalne jeziora. Na szczególną uwagę zasługują wśród nich niewielkie jeziora śródleśne, nazywane przez okoliczną ludność „sucharami”. Jest ich siedemnaście i tworzą one tutaj największe skupisko tego typu akwenów w Polsce. To jeziora, które znajdują się w różnym stadium zarastania. Brzegi pokrywa wciąż rozrastający się kożuch mchów torfowców, które zamieniają powoli akweny w torfowiska. Związki humusowe powstałe z gnijących części roślin powodują zakwaszenie wody i jej zabarwienie na ciemnobrunatny kolor. Jeziora tego typu powstały z izolowanych brył lodu, które pozostawiał na swojej drodze wycofujący się lodowiec. To jeden z charakterystycznych elementów kształtowania krajobrazu przez lodowiec.

Na terenie *Wigierskiego Parku Narodowego *znaleźć można wszystkie charakterystyczne elementy oddziaływania lodowca. To jedyny taki obszar obejmujący urozmaicony i dobrze wykształcony krajobraz pojezierny zlodowacenia bałtyckiego, które zakończyło się 10–12 tys. lat temu.

Oprócz jezior w krajobrazie zaobserwować można inne charakterystyczne elementy rzeźby polodowcowej: moreny czołowe i denne, kemy, ozy oraz sandry.

Wigierski park to również połacie lasów otulających jezioro Wigry od wschodu, południa i zachodu. Zajmują one ponad 60% powierzchni parku. Jedną z jego osobliwości jest nieobecność w naturalnych zespołach buka, dębu bezszypułkowego, jawora i jodły, a bardzo rozpowszechnione występowanie kojarzonego ze Skandynawią oraz górami świerka.

Dzikie lasy są ostoją wielu gatunków zwierząt związanych ze środowiskiem wodno-lądowym. Należą do nich bobry europejskie, symbol parku, ocalone właśnie tutaj przed całkowitym wyginięciem. Dzisiaj mają się dobrze i zamieszkują brzegi wpadającej do Zatoki Hańczańskiej Czarnej Hańczy. Dzikie lasy na południe od doliny rzeki i jej zatoki oraz półwyspu Wysoki Wągieł to ostoja łosia.

Najcenniejsze obszary parku objęto kilkunastoma obszarami ochrony ścisłej. W jeziorach i rzekach parku żyją wszystkie występujące na Niżu Polskim gatunki ryb słodkowodnych. Wiele z nich po wcześniejszym wytrzebieniu dzięki zarybianiu powróciło do swych naturalnych siedlisk. Należą do nich między innymi sum i troć jeziorna. Jezioro Wigry jest także jednym z dwóch na terenie Polski tarłowisk siei. Wędkowanie jest dozwolone w siedmiu jeziorach po wykupieniu licencji w dyrekcji parku we wsi Krzywe.

Na obrzeżach parku narodowego leżą liczne wsie, które podczas ostatnich dwudziestu lat stały się popularnymi letniskami. Leżące nad Wigrami i Czarną Hańczą od strony jej ujścia z jeziora są popularne ze względu na szlak kajakowy, któremu patronuje bł. Jan Paweł II. Jeszcze w czasach kardynalskiej posługi w Krakowie spływał on rzeką z młodzieżą.

Gawrych Ruda i Płociczno to dwie wsie w sąsiedztwie południowo-zachodniego krańca jeziora Wigry. Trudno byłoby oddzielić w terenie granice obu wsi, gdyby nie tablica informacyjna oznajmiająca koniec jednej, a początek drugiej. Za punkt orientacyjny służy współczesny kościół, który swą formą i architekturą nawiązuje do świątyń barokowych.

Od wielu lat ten zakątek Suwalszczyzny jest popularnym, cichym letniskiem. Do przystani chętnie zawijają turyści opływający jezioro Wigry na kajakach. Spotkamy tu także żeglarzy skuszonych dzikim pięknem i rozległością wód. Na kąpielisku można popływać w niezwykle czystych i, niestety, dość zimnych wodach lub zagrać w siatkówkę plażową. Ponad kąpieliskiem na wzniesieniu tworzącym przesmyk pomiędzy Wigrami a Jeziorem Okrągłym wznosi się wieża widokowa, skąd spojrzeć możemy na zatokę i okoliczne mniejsze otoczone lasami akweny. Przy strudze łączącej jezioro Staw i zatokę rzeki Uklei znajduje się drewniany młyn z początku XX w. – siedziba ośrodka zarybieniowego. Jedną z atrakcji jest możliwość przejażdżki zabytkowym, wyremontowanym odcinkiem wigierskiej kolejki leśnej z Płociczna po zachodnich rubieżach Wigierskiego Parku Narodowego. *Bryzgiel *to malowniczo położona wieś letniskowa na wysokim
południowym brzegu jeziora Wigry. Piękne panoramy jeziora z wyspami Ordów i Ostrów leżącymi naprzeciwko to prawdziwy wabik przyciągający do licznych we wsi kwater agroturystycznych. Na południe od wsi rozciąga się Puszcza Augustowska, której niechronione obszary są późnym latem i jesienią mekką grzybiarzy. To również wspaniały teren do jazdy na rowerze; umożliwia ją gęsta sieć leśnych dróg. Nie wyjeżdżając z lasu, można stąd dojechać aż do Kotliny Biebrzańskiej. Do wypoczynku nad wodą zaprasza zrewitalizowane kąpielisko z przystanią. Można stąd wyruszyć na kajakową, żeglarską lub wędkarską przygodę. W sezonie cumuje tu również stateczek wycieczkowy z Wigier.

Stary Folwark to duża wieś letniskowa na północnym brzegu jeziora Wigry. Pierwszą przystań żeglarską nad Wigrami założyło tu przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze w okresie międzywojennym. Zachował się pierwszy budynek schroniska turystycznego, które rozpoczęło działalność w 1929 r. Wieś rozrastała się systematycznie i dzisiaj stanowi turystyczne serce Wigierskiego Parku Narodowego. Jest tu największa nad Wigrami przystań żeglarska i duże kąpielisko. W sezonie bywa tu bardzo gwarno i tłoczno. Na morenowym wzgórzu na północ od zabudowy znajduje się wieża widokowa z panoramą Starego Folwarku na tle jeziora Wigry i pokamedulskiego zespołu klasztornego.

Wigry to mała wieś na półwyspie wrzynającym się w głąb jeziora Wigry. Znajduje się tu zespół poklasztorny kamedułów, odbudowany i pieczołowicie odrestaurowany w barokowej formie nadanej mu w latach 1671–1745. Składa się z kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP, zabudowań klasztoru z pałacem opackim oraz zespołu eremów z wieżą zegarową. Obecnie kompleks mieści siedzibę Wigierskiego Areopagu Nowej Ewangelizacji. Przystań nad jeziorem odwiedzają kajakarze i żeglarze. Jest też portem stateczku „Kameduła”, który w sezonie odbywa stąd regularne rejsy po jeziorze. Szlaki Wigierskiego Parku Narodowego

Do parku narodowego przyciągają czyste wody jeziora Wigry, urozmaicona linia brzegowa oraz trzynaście wysp. To wprost wymarzone miejsce dla kajakarzy i żeglarzy. Przez jezioro z miejscowości Bryzgiel do Wigier przebiega 14-kilometrowy szlak kajakowy im. Jana Pawła II, nazwany imieniem wielkiego Polaka na pamiątkę jego spływów w czasach, kiedy pełnił jeszcze funkcje kościelne w Krakowie. Żeglarze po wypłynięciu z mariny w Starym Folwarku lub mniejszych przystani mają także na wodach swoje szlaki, a najbardziej urozmaicona jest południowa część jeziora w okolicach Bryzgla, gdzie osiąga ono szerokość 3 km, a taflę urozmaicają trzy duże wyspy. Turyści korzystający z dróg wodnych muszą jednak przestrzegać zakazu wpływania na kilkudziesięciometrowy pas od brzegu na całej niemal zachodniej części akwenu od Zatoki Hańczańskiej. Szlak kajakowy Czarnej Hańczy, której spławna część rozpoczyna się od wypływu z jeziora Wigry, należy do najpopularniejszych turystycznych dróg wodnych w Polsce.

Brzegi jezior, lasy i wszystkie interesujące miejsca w parku i jego sąsiedztwie można penetrować szlakami turystycznymi. Znaczne odległości preferują tutaj turystykę rowerową. Okolice jeziora Wigry to jakby dwa rowerowe światy. Na północy bardziej pofałdowane tereny zapraszają tych, którzy lubią częste podjazdy. Południe jest łagodniejsze i sprzyja osobom dopiero zaczynającym swoją rowerową przygodę. Główne węzły szlaków turystycznych znajdują się w Krzywem przy budynku dyrekcji Wigierskiego Parku Narodowego, w Starym Folwarku i w Płocicznie przy zabytkowej drewnianej leśniczówce. Teren parku można także zwiedzać ścieżkami przyrodniczymi, które prowadzą częściowo znakowanymi trasami turystyki pieszej. Ścieżki przyrodnicze wyposażono w tablice informacyjne, a w miejscach trudno dostępnych w pomosty. W wielu miejscach parku przy szlakach i ścieżkach przyrodniczych znajdują się wieże i platformy widokowe.

Szlak „Wokół Wigier” im. Antoniego Patli, zielony: Stary Folwark – Wigry – Mikołajewo – Jastrzęby – Bryzgiel – Gawrych Ruda – Leszczewek – Stary Folwark (50 km).
Szlak „Nad Sucharami”, zielony, okrężny: Krzywe – Leszczewo – Krzywe (7,2 km).
Szlak „Nad Czarną Hańczą”, czerwony, okrężny: Wysoki Most – Sarnetki – Wysoki Most (14 km).
Szlak „Śladami Lityńskiego”, czerwony: *Krzywe – Leszczewek – Stary Folwark (8 km).
*Szlak „Znad Wigier do Cmentarzyska Jaćwingów”, czarny: *Stary Folwark – Leszczewo – Nowa Wieś (9,2 km).
*Żółty: Krzywe – Jezioro Czarne – leśniczówki Samle I i II – Gałęziste – Wyrobki (rzeka Wiatrołuża) – Wiatrołuża – Kaletnik (17,5 km).
Niebieski: *Gawrych Ruda – Sobolewo – Krzywe – Jezioro Czarne – Kamionka – Huta (12 km).
*Niebieski: uroczysko Węgzał – Maćkowa Ruda – Wysoki Most – Buda Gremzdówka (8 km).
Czerwony: *Krusznik – Monkinie – Danowskie (8 km).
*Żółty: Danowskie – Tobołowo – Sarnetki (12 km).
Czarne, łączniki: Wysoki Most – Dziewiętnasty Kilometr (2,7 km); Sobolewo – Łąkowa Droga – Kładka na Czarnej Hańczy (1,7 km); Sobolewo I – Bielańska Droga – Kładka na Czarnej Hańczy (1,5 km).

Podlaski Szlak Bociani, czerwony: Sarnetki – Czerwony Krzyż – Mikołajewo – Czerwony Folwark – Magdalenowo – Stary Folwark – Leszczewek – Krzywe – Mała Huta – Nowa Wieś – Lipniak – Dębowo (20 km).

Szlak EuroVelo 11: Danowskie – Monkinie – Bryzgiel – Gawrych Ruda – Sobolewo – Leszczewek – Stary Folwark – Magdalenowo – Czerwony Folwark – Rosochaty Róg – Maćkowa Ruda – Wysoki Most (30 km).

Wycieczka rowerowa dookoła jeziora Wigry. Na trasie czekają nas liczne podjazdy.
Szlaki: EuroVelo 11 – zielony pieszo-rowerowy – czerwony Podlaski Szlak Bociani – EuroVelo 11.
Długość: 50 km.
*Początek i koniec wycieczki: *Stary Folwark.

Stary Folwark *– wieś na początku wycieczki, którą opuszczamy szlakiem EuroVelo 11, początkowo prowadzącym boczną drogą równoległą do drogi nr 653. Po pokonaniu pasa lasów w zachodniej części Wigierskiego Parku Narodowego szlak wjeżdża w Sobolewie na drogę asfaltową i prowadzi dalej przez Płociczno-Tartak do Gawrych Rudy. *Gawrych Ruda – kameralna wieś letniskowa nad zatoką rzeki Uklei w południowo-zachodniej części jeziora Wigry. Na węźle szlaków przy leśniczówce wjeżdżamy na zielony szlak pieszy, który po chwili opuszcza asfaltową drogę i kieruje się drogą leśną. Po drodze do wsi Bryzgiel mijamy dwie widokowe polany: Binduga i Powały, z których roztacza się panorama jeziora Wigry.
Bryzgiel – Mała wieś wypoczynkowa na południowym brzegu jeziora Wigry. Przed wsią wjeżdżamy na asfalt i podążamy drogą przez wieś wzdłuż brzegów jeziora. Po opuszczeniu asfaltu szlak prowadzi nad jezioro Mulaczysko, gdzie na wzgórzu znajduje się punkt widokowy, i dalej nad jezioro Krusznik. Na wzniesieniu w osadzie Zakąty również natrafi my na ciekawy punkt widokowy. Docieramy do drogi lokalnej Bryzgiel–Mikołajewo, którą jedziemy do osady leśnej Czerwony Krzyż.
Czerwony Krzyż – wieś spacyfi kowana przez Niemców w 1944 r., co upamiętnia pomnik na skrzyżowaniu dróg. Na wysokim brzegu Zatoki Krzyżańskiej (za znakami zielonego szlaku) znajduje się okazały drewniany krzyż, spod którego rozciąga się panorama jeziora. Nie kontynuujemy już wycieczki zielonym szlakiem, tylko jedziemy asfaltową drogą w kierunku wsi Mikołajewo czerwonym Podlaskim Szlakiem Bocianim.
Mikołajewo *– wieś przy północno-wschodniej granicy lasów Wigierskiego Parku Narodowego. Na skrzyżowaniu dróg opuszczamy czerwony Podlaski Szlak Bociani i wjeżdżamy ponownie na EuroVelo 11. Zaprowadzi nas on między innymi na ładny punkt widokowy na północnej części jeziora Wigry. Mijamy następnie rozrzucone po okolicy gospodarstwa wsi Rosochaty Róg.
*Czerwony Folwark *– kolejna luźno zabudowana wieś w sąsiedztwie parku. Leży na półwyspie utworzonym pomiędzy zatoką jeziora Wigry, jeziorem Postaw oraz rzeką Czarną Hańczą. Szlak prowadzi na pewnym odcinku asfaltem, po czym podąża drogą gruntową na półwyspie. Przez most na rzece dojeżdżamy do drogi asfaltowej, gdzie opuszczamy szlak, aby dojechać do klasztoru Kamedułów w Wigrach. *Wigry – wieś z ciekawym klasztorem. Po jego zwiedzeniu wracamy na skrzyżowanie, skąd kontynuujemy wycieczkę szlakiem EuroVelo 11 do Starego Folwarku.

Centrum Informacji Turystycznej
Wigierskiego Parku Narodowego
Krzywe 82
16-402 Suwałki
tel. 87 563 25 62.

Punkt informacji turystycznej, Wigierskie Stowarzyszenie Turystyczne
Stary Folwark
tel. 87 563 77 22.

Punkt informacji turystycznej przy Wigierskiej Kolei Wąskotorowej
Płociczno-Tartak 40
16-402 Suwałki
tel. 87 563 92 63
www.augustowska.pl.

Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna
Kościuszki 82/7
Suwałki
tel. 87 566 58 72 www.suwalkiturystyka.info.pl.

Text © 2013 by Dariusz Jędrzejewski
Wydawnictwo National Geographic Polska