Park Narodowy Wielkopolski. Szlaki, wycieczki, co warto zobaczyć

Rejon okolic dzisiejszego Poznania znajdował się w zasięgu trzech zlodowaceń, które objęły obecne terytorium Polski na kilkaset tysięcy lat. Oczywiście w tym czasie klimat również trzykrotnie się ocieplał, a lodowiec wycofywał. To właśnie wpływowi lądolodu Wielkopolska zawdzięcza swój malowniczy krajobraz. W wielu miejscach, choć to nizina, w krajobrazie pojawiają się czasami całkiem niespodziewanie głębokie doliny i wzniesienia. Podczas trzeciego i ostatniego zlodowacenia lądolód zatrzymał się na południe od Poznania, przyczyniając się do powstania między innymi Wzgórz Ostrzeszowskich i Wału Żerkowskiego. W trakcie powolnego wycofywania się pozostawił niezwykle urozmaicony krajobraz w sąsiedztwie dzisiejszych południowych granic Poznania. Zabawił się w rzeźbiarza, którego narzędziem była woda, a tworzywem materiał skalny i osady. Niezwykle urozmaicony krajobraz, na którym na przestrzeni 75 km kw. występują wszystkie charakterystyczne elementy krajobrazu polodowcowego – jeziora rynnowe, głazy
narzutowe, wzgórza morenowe, czyli owalne pagórki zwane kemami i drumlinami, oraz wały przypominające potężne nasypy kolejowe, zwane ozami. Obszar ten określa się często jako „muzeum polodowcowego krajobrazu”. Piękno i niecodzienna koncentracja zjawisk geologicznych i przyrodniczych na tym terenie już w 1922 r. zaowocowały staraniami o utworzenie tu parku narodowego. Inicjatorem objęcia tych terenów ochroną był profesor Adam Wodziczko. Jego działalność doprowadziła w 1932 r. do utworzenia dwóch pierwszych rezerwatów przyrody: w Puszczykowie i nad jeziorem Kociołek. W 1957 r. powstał Wielkopolski Park Narodowy. Na jego terenie znajduje się osiemnaście obszarów ochrony ścisłej (OOŚ), które obejmują ochroną różne formy krajobrazu polodowcowego wraz z charakterystyczną roślinnością; jeden z nich, OOŚ Trzcielińskie Bagno, tworzy enklawę parku poza jego granicami. W parku są 32 pomnikowe drzewa i głaz narzutowy. Na terenie parku leży część najdłuższego w Polsce Ozu Bukowsko-Mosińskiego o długości
37 km. Największą powierzchnię w parku zajmuje wysoczyzna morenowa Morena Pożegowska *z kulminacją Osowej Góry (132 m n.p.m.). Obszar wysoczyzny przecinają potężne zagłębienia wyżłobione przez przepływające kiedyś pod czapą lodowca wody. W rynnach tych leżą jeziora: Dymaczewskie, Witobelskie, Góreckie, Rosnowskie, Chomęcickie, Budzyńskie, Jarosławieckie, Kociołek, Skrzynka, Lipno, Wielkowiejskie i Trzcielińskie. *Jezioro Dymaczewskie jest największe na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego. Wzdłuż północnych brzegów jeziora ciągną się lasy, a na wschodnim jego brzegu znajduje się Rezerwat Czaplisko – miejsce żerowania czapli siwej.

Jezioro Góreckie uznaje się za najpiękniejsze jezioro Wielkopolskiego Parku Narodowego. Rynna, w której leży, ma kształt rogalika. Taflę urozmaica duża, porośnięta drzewami Wyspa Zamkowa z ruinami zameczku zbudowanego w 1825 r. przez Tytusa Działyńskiego w prezencie ślubnym dla siostry Klaudyny z Działyńskich Potockiej. W Jeziorach w najpiękniejszym punkcie widokowym na Jezioro Góreckie, na stromym, wysokim brzegu znajduje się dyrekcja i Ośrodek Muzealno-Dydaktyczny Wielkopolskiego Parku Narodowego. Siedzibą instytucji jest obszerny, przypominający pałac budynek wzniesiony w czasie II wojny światowej dla Arthura Greisera, gubernatora utworzonego przez III Rzeszę na terenie Wielkopolski Kraju Warty. Na życzenie gubernatora wybudowano tzw. grejserówkę, drogę dojazdową do rezydencji, przecinającą dzisiaj WPN. Kociołek to jedyny na terenie parku przykład polodowcowego jeziora eworsyjnego. Powstało w wyniku oddziaływania ruchu wirowego wód i kamieni pod lodowcem, które wydrążyły w podłożu owalny
krater. Jezioro oraz jego otoczenie to jeden z obszarów ochrony ścisłej. Puszczykowo położone w dolinie Warty na skraju Wielkopolskiego Parku Narodowego to miasto utworzone w 1962 r. z dawnych wsi: Niwki, Puszczykówko, Nowe i Stare Puszczykowo.

Znaleźć tu można wiele interesujących przykładów architektury letniskowej z początku XX w. i międzywojnia: zabytkowe wille, dworki i pałacyki, dawne pensjonaty i zajazdy, a także ciekawe budynki stacji kolejowych – drewniany w Puszczykowie i murowany w Puszczykówku.

W 1948 r. w ówczesnym Puszczykówku osiadł pisarz i podróżnik Arkady Fiedler. W 1973 r., jeszcze za jego życia, powstała w domu pisarza Pracownia Literacka „Pod Totemem”. Dzisiaj mieści się tu muzeum literackie pisarza prowadzone przez jego synów Arkadego Radosława i Marka. Na teren muzeum wprowadza gości kopia Bramy Słońca z Tiahuanaco znad jeziora Titicaca. Przed domem znajduje się drogowskaz wskazujący wszystkie kraje odwiedzone przez pisarza w ciągu całego życia. Strzałki drogowskazu pokazują daty odbytych podróży i odległości, jakie dzieli Puszczykowo od tych miejsc.

Wokół willi-muzeum rozciąga się Ogród Tolerancji, gdzie zobaczyć można kopie rzeźb i budowli z wielu krajów świata. Jest tu 23 razy mniejsza piramida Cheopsa, Sfi nks, głowa Olmeków z Meksyku, posąg z Wyspy Wielkanocnej, Budda z Bamianu w Afganistanie, zniszczony kilkanaście lat temu przez talibów.

Największą atrakcję stanowi wierna kopia okrętu „Santa Maria”. Uroczystego zakończenia jego budowy i symbolicznego wodowania dokonał potomek słynnego podróżnika.

Już niedługo w ogrodzie będzie można podziwiać replikę samolotu Hawker Hurricane Mk I w barwach Dywizjonu 303; wszyscy chyba znają książkę Arkadego Fiedlera opowiadającą o zmaganiach polskich pilotów w czasie bitwy o Anglię. W muzeum znajdują się eksponaty związane z pracą pisarską oraz ekspozycja przyrodnicza i etnografi czna. W części przyrodniczej zobaczyć można bogatą kolekcję motyli. Zbiory etnografi czne zawierają przywiezione ze wszystkich zakątków kuli ziemskiej sprzęty, broń, ubiory, rzeźby i maski. Co roku autorowi najlepszej książki podróżniczej muzeum wspólnie z poznańską Biblioteką Raczyńskich przyznaje nagrodę Bursztynowego Motyla. Do przyrodniczych atrakcji Puszczykowa należy Morena Puszczykowska, wał morenowy wznoszący się przeszło 50 m ponad dolinę Warty. Stroma krawędź moreny biegnie wzdłuż północnej części miasta, przy drodze Poznań–Mosina. Znajduje się tutaj OOŚ Puszczykowskie Góry.
*Dymaczewo Nowe i Stare *to dwie wsie przy zachodnim i południowym brzegu Jeziora Dymaczewskiego. Na wysokich brzegach zlokalizowane są ośrodki wypoczynkowe oraz hotele z kąpieliskami i przystaniami.
*Szreniawa *to wieś przy południowo-zachodniej granicy Wielkopolskiego Parku Narodowego. Znajduje się tu pałac Bierbaumów zbudowany w 1852 r. Pałac wraz z otaczającym go parkiem tworzą dzisiaj Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego. Znajdziemy tu narzędzia i maszyny ze wszystkich gałęzi rolnictwa, rzemiosła i przetwórstwa. Podziw wzbudzają potężne lokomobile, zwane kiedyś parowozami drogowymi. Retro Show to organizowana tu co roku impreza, podczas której odbywają się pokazy pracy starych maszyn i urządzeń. Na wzgórzu w sąsiedztwie muzeum, leżącym już na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego, znajduje się kaplica grobowa Bierbaumów zbudowana w 1860 r. Wysoki, ponaddwudziestometrowy budynek pełni dzisiaj nie tylko funkcję mauzoleum, lecz i wieży widokowej; z galerii na szczycie rozciągają się widoki na Wielkopolski Park Narodowy.
*Łódź *leży na przesmyku pomiędzy jeziorami Dymaczewskim i Witobelskim, największymi akwenami Wielkopolskiego Parku Narodowego. Wznosi się tam drewniany kościół pw. św. Jadwigi z początku XVII w. z dobudowanymi w 1854 r.: kaplicą grobową Potockich z Będlewa oraz ośmioboczną zakrystią z lat 30. XX w.; wewnątrz znajduje się cenny manierystyczny ołtarz główny z połowy XVII w.

SZLAKI WIELKOPOLSKIEGO PARKU NARODOWEGO
Czerwony: stacja kolejowa w Puszczykówku – Puszczykowo Stare – Mogiły Powstańców z 1848 r. – Głaz Leśników (węzeł ze szlakiem żółtym na grejserówce) – OOŚ Pod Dziadem – Muzeum Przyrodnicze Wielkopolskiego Parku Narodowego w Jeziorach – OOŚ Jezioro Góreckie – południowe i zachodnie brzegi Jeziora Góreckiego – OOŚ Jezioro Skrzynka – leśniczówka Górka – jezioro Kociołek – Głaz prof. Adama Wodziczki – Głaz Władysława Zamoyskiego, siedziba Obwodu Ochronnego Osowa Góra (13 km).
Niebieski: Mosina, centrum – Głaz Władysława Zamoyskiego, siedziba Obwodu Ochronnego Osowa Góra – jezioro Kociołek – jezioro Żabiak – węzeł szlaków na południowym krańcu Jeziora Góreckiego – jezioro Skrzynka – Górka – Łódź (Jezioro Dymaczewskie) – Jezioro Witobelskie (wzdłuż północnych brzegów) – OOŚ Trzcielińskie Bagno (13 km).
Pomarańczowy im. Franciszka Jaśkowiaka: stacja kolejowa w Puszczykowie – brzegi Warty – Muzeum A. Fiedlera – stacja kolejowa w Puszczykówku – Osowa Góra – węzeł szlaków na południowym krańcu Jeziora Góreckiego (10 km).

Żółty im. Bernarda Chrzanowskiego:* stacja kolejowa w Puszczykówku – OOŚ Pojniki – Głaz Leśników, węzeł ze szlakiem czerwonym – Jarosławiec (południowy brzeg Jeziora Jarosławieckiego) – grejserówka – OOŚ Las Mieszany na Morenie – OOŚ Puszczykowskie Góry – Puszczykowo, stacja kolejowa (12 km). *Na spotkanie przyrody

Najpiękniejsza wycieczka z Puszczykowa prowadzi nad jeziora Kociołek i Góreckie.
Szlaki: żółty – czerwony – niebieski – pomarańczowy.
Długość wycieczki: 15 km
Początek i koniec wycieczki: stacja kolejowa w Puszczykówku.
Puszczykowo – miasto na południe od Poznania, baza wypadowa wycieczek w Wielkopolski Park Narodowy. Od stacji idziemy ulicami do granic Wielkopolskiego Parku Narodowego. Po wejściu w las szlak wspina się na stok wału morenowego.
OOŚ Pojniki – lasy w Rynnie Rosnowsko-Jarosławieckiej oraz położone na dnie zarastające śródleśne jeziorka, ciekawy zespół roślinności wodnej i leśnej.
Głaz Leśników – jedyny pomnik przyrody nieożywionej Wielkopolskiego Parku Narodowego usytuowany przy drodze Komorniki–Jeziory. Przetransportowano go tutaj z okolic Osowej Góry. Ma obwód 10,5 m. Nieopodal, przy parkingu, znajduje się węzeł szlaków. Rozpoczynamy wycieczkę czerwonym szlakiem, który Betonką prowadzi wprost do bramy zespołu dyrekcji i Muzeum Wielkopolskiego Parku Narodowego w Jeziorach.
Muzeum Przyrodnicze Wielkopolskiego Parku Narodowego – niezwykle interesująca ekspozycja prezentująca świat zwierząt i roślin parku narodowego. Do najciekawszych należą sale prezentujące ptaki oraz owady. Jest też dział prehistoryczny, gdzie można zobaczyć szczątki zwierząt wymarłych: mamuta, nosorożca włochatego i tura. Gdy otwierano muzeum, posadzono przy nim drzewa gatunków rosnących w parku. Znajduje się tu również ekspozycja przyrody nieożywionej.
Jezioro Góreckie – jedno z rynnowych, dużych jezior na terenie parku narodowego. Z alejki biegnącej nad brzegiem otwierają się ładne panoramy na jego tafl ę i porośnięte lasem brzegi. Na południowych wysokich brzegach znajduje się OOŚ Grabina, zespół naturalnych lasów zachowanych na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego.
Głaz Franciszka Jaśkowiaka – głaz, w pobliżu którego na wysokim brzegu Jeziora Góreckiego znajduje się węzeł szlaków. Schodzą się tu dwie trasy turystyczne. Od tego miejsca krótki odcinek przejdziemy niebieskim szlakiem.
Żabiak – śródleśne małe owalne jeziorko na terenie OOŚ Sarnie Doły.
Jezioro Kociołek – malownicze, należące do najpopularniejszych celów wycieczek jezioro w Wielkopolskim Parku Narodowym. Ma niemal idealnie okrągły kształt, co zawdzięcza ruchowi wirowemu wód pod lodowcem. Mniej więcej 300 m na południe od brzegów jeziora znajduje się zespół dawnego sanatorium w Ludwikowie zbudowany w tzw. stylu szwajcarskim; dzisiaj budynki zatopione w lesie zajmuje szpital pneumonologiczny.
Głaz prof. Adama Wodziczki – pamiątkowy głaz usytuowany w miejscu odbycia się uroczystości symbolicznego otwarcia Wielkopolskiego Parku Narodowego. Znajduje się tu węzeł szlaków: niebieskiego i czerwonego.
*Głaz Władysława Zamoyskiego *– pamiątkowy głaz poświęcony inicjatorowi utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego i fundatora Zakładów Kórnickich. W jego sąsiedztwie wznosi się siedziba Obwodu Ochronnego Osowa Góra, a nieco dalej parking z widokiem na Osową Górę.
*Morena Pożegowska *– wał polodowcowy, którego kulminacją jest Osowa Góra. Wychodzimy na ul. Pożegowską w Mosinie, gdzie spotykamy pomarańczowy szlak; będzie nam towarzyszył do końca wycieczki. Wspinamy się na stoki Osowej Góry. Przechodzimy przez urozmaicony sztucznymi jeziorkami park, założony na terenie kamieniołomu. Możemy wejść na wieżę widokową. Na szczycie Osowej Góry kompleks zbiorników na wodę pitną.
*Puszczykówko *– miejscowość, do której szlak wyprowadza nas z parku narodowego. Docieramy do stacji kolejowej.

Przydatne adresy i telefony:
Wielkopolski Park Narodowy
Jeziory, 62-050 Mosina, tel. 61 813 22 06, 61 813 62 99,
www.wielkopolskipn.pl.

Muzeum-Pracownia Literacka Arkadego Fiedlera
Słowackiego 1, 62-041 Puszczykowo, tel. 61 813 37 94.

Text © 2013 Dariusz Jędrzejewski

Wydawnictwo National Geographic Polska