Gliniane tabliczki, papirus i pergamin zastąpił papier. Jak trafił do Polski?
Choć współcześnie tak zwaną "papierologię" zastąpiły komputery, to zeszyty szkolne, kalendarze, książki i czasopisma zostaną z nami jeszcze przez jakiś czas. A zapach nowej książki nie ma sobie równych. Co warto wiedzieć o papierze i jego poprzednich odpowiednikach?
Gliniane, drewniane, metalowe czy woskowe tabliczki oraz pismo węzełkowe to sposoby naszych przodków na rejestrowanie ważnych informacji – ewidencji zbiorów, rodowodów władców czy też genialnych pomysłów lub pierwszych bohaterskich eposów.
W starożytnej Mezopotamii na przykład pisano na glinianych tabliczkach, w starożytnej Grecji i Rzymie na tabliczkach wykonanych z drewna lub innych, często znacznie cenniejszych materiałów, pokrytych warstwą wosku.
Pierwsze zwoje papirusowe
W starożytnym Egipcie pisano najczęściej na papirusie. Była to bardzo cienka, długa, posklejana masa z pasków miąższu łodygi cibory papirusowej (Cyperus papyrus). Masa była niezwykle lekka i delikatna, dlatego nie można było jej składać, lecz rolować w zwoje. Aby ochronić końce papirusu przed zniszczeniem, mocowano do nich drewniane belki. Tak powstały pierwsze zwoje papirusowe. Podczas pobytu w Egipcie warto odwiedzić muzeum w Kairze. Można w nim obejrzeć teksty sprzed 4500 lat spisane na papirusie pochodzącym z okresu faraona Cheopsa.
WIDEO: Czego używali ludzie, zanim powstał papier toaletowy
Dziennik urzędnika państwowego
Na kilku cennych dokumentach spisane jest życie codzienne budowniczych piramid. Wznieśli także Wielką Piramidę, która stał się później grobowcem Cheopsa. Jeden ze znalezionych dokumentów to dziennik urzędnika państwowego, prowadzącego czterdziestoosobowy zespół budowniczych, który zapisywał na papirusie istotne szczegóły swojej pracy. Inny znaleziony papirus świadczy o tym, w jaki sposób przydzielano robotnikom porcje jedzenia.
Pojawił się pergamin!
Kolejnym sposobem, w jaki nasi przodkowie zapisywali ważne informacje, było pisanie na pergaminie. W zasadzie były to zwierzęce skóry, które podczas kilkudniowego procesu moczono w wodzie z wapnem gaszonym, dzięki któremu można było łatwiej pozbyć się sierści, a następnie dokładnie oczyścić. Tak przygotowaną skórę naciągano na ramę i pozostawiano do całkowitego wyschnięcia. Następnie wygładzano ją pumeksem i bielono siarczanem ołowiu lub tlenkiem cynku. Po zaschnięciu tej powłoki skóra była dodatkowo wygładzana i polerowana.
Getty Images Słynna Biblioteka Pergamońska
Jeśli klient był naprawdę zamożny, mógł zamówić delikatny pergamin, wykonany ze skóry młodych zwierząt rzeźnych. A jeżeli zależało mu na czymś wyjątkowym, zamawiał wykonanie pergaminu z jeszcze nieurodzonych jagniąt. Według zachowanych źródeł pergamin zaczęto produkować w północno-zachodniej Azji Mniejszej w starożytnym greckim mieście Pergamon, od którego właśnie pochodzi nazwa tego cennego materiału. Tam również miała powstać słynna Biblioteka Pergamońska, której budowę rozpoczął król Attalos I, dokończył zaś Eumenes II w 170 roku p.n.e.
Embargo na eksport
W czasach największej sławy biblioteka zawierała 200 000 papierowych rękopisów i była drugą największą biblioteką na świecie, zaraz po Bibliotece Aleksandryjskiej. Ponieważ jednak egipski król Ptolemaios nie chciał, żeby Biblioteka Pergamońska była zagrożeniem dla Biblioteki Aleksandryjskiej, zarządził embargo na eksport papirusu. Właśnie dlatego powstał tutaj pergamin jako alternatywa. Możemy w to wierzyć lub nie, pewne jest to, że pergamin wkrótce stał się najliczniej stosowanym materiałem pisarskim aż to początku XIII wieku.
Pierwszy papier produkowany był z konopii
Od XIV wieku wypierać zaczął go papier, którego produkcja była o wiele tańsza. Ojczyzną papieru były starożytne Chiny, gdzie już w III wieku przed naszą erą produkowano papier z konopi. Dopiero znacznie później, w I wieku przed naszą erą, do jego produkcji zaczęto stosować jedwab lub len. Papier w takiej postaci, w jakiej znamy go dziś, trafił do Europy za pośrednictwem Arabów i ich karawan handlowych. Nie trwało długo, zanim niemal całkowicie zastąpił pergamin, którego produkcja była bardzo kosztowna.
Stał się elementem życia codziennego
Pierwsze europejskie papiernie pojawiły się w XII wieku w Hiszpanii. Pierwsza papiernia w Polsce powstała pod Krakowem w 1491 roku. W Jeziornie koło Warszawy (dzisiejszym Konstancinie-Jeziornie) jeszcze do niedawna działała najstarsza polska papiernia założona w 1774 roku. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na papier należało znaleźć tańsze metody produkcji. Zaczęto zatem wykorzystywać trociny, słomę i stary papier. Dzięki technicznym możliwościom i niższym kosztom produkcji papier stał się niezbędnym i całkiem zwyczajnym elementem życia codziennego.
Źródło: Świat na dłoni