Polskie obiekty na liście UNESCO. Zabytkowe budynki i skarby natury

Lista światowego dziedzictwa UNESCO powstała na mocy "Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego". Konwencja ta została przyjęta przez UNESCO (Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury) w 1972 r., a trzy lata później weszła w życie.

Pierwszych 12 wpisów (w tym dwóch z Polski – Stare Miasto w Krakowie i Kopalnia Soli w Wieliczce) dokonano w 1978 r. Do tej pory na liście UNESCO znalazło się już ponad 1150 obiektów z niemal całego świata, w tym 17 zabytkowych lub przyrodniczych atrakcji naszego kraju. Oto kilka z nich.

Zamek krzyżacki w Malborku to jeden z najważniejszych zabytków na Pomorzu. Jego początki sięgają XIII w. Najpierw pełnił funkcję siedziby komtura, a w XIV-XV w. mieszkali w nim wielcy mistrzowie zakonu krzyżackiego. W kolejnych wiekach był jedną z rezydencji polskich królów, a także władz pruskich. Wielokrotnie niszczony i rekonstruowany zamek został wpisany na listę UNESCO w 1997 r.

Już samo obejrzenie dziedzińców, fosy, tarasów i ogrodów to nie lada atrakcja dla miłośników historii. Ale warto też zwiedzić wnętrza, w których obecnie mieści się Muzeum Zamkowe. Można tu zobaczyć m.in. Zamek Wysoki z celą więzienną, kościołem zamkowym pw. NMP, refektarzem konwentu (jadalnią), dormitoriami (sypialniami), wystawą witrażu w sali narożnej oraz Zamek Średni z wielkim refektarzem, kuchnią i izbą kuchmistrza, infirmerią (salą chorych), wystawą broni i uzbrojenia.

Największe wrażenie wywołuje natomiast Pałac Wielkich Mistrzów, gdzie można zwiedzić np. kancelarię wielkich mistrzów i ich prywatną kaplicę, salę królewiecką oraz bogato zdobiony letni refektarz. Bilet wstępu na trasę historyczną ze zwiedzaniem całego zamku kosztuje 40/60 zł za osobę.

Kopalnia Soli w Wieliczce znalazła się na liście UNESCO już w 1978 r. W 2013 r. dopisano do niej Kopalnię Soli w Bochni. Obie kopalnie w XIII-XVIII w. funkcjonowały jako jedno przedsiębiorstwo nazywane żupami krakowskimi, które było zarządzane przez żupnika powołanego przez króla.

Z początkami kopalni wiąże się znana legenda o św. Kindze. Według niej węgierska księżniczka i przyszła żona Bolesława Wstydliwego zrezygnowała z posagu w postaci szlachetnych kamieni i służby. Zamiast tego pragnęła "białego złota", jakim w średniowieczu była sól. Księżniczka otrzymała więc w prezencie kopalnię niedaleko Marmarosz (tereny dawnego Królestwa Węgier, będące obecnie w Rumunii).

To jej jednak nie zadowoliło. Jak miałaby przenieść całą kopalnię do Polski, by podarować sól przyszłym poddanym? Zamyślona Kinga wrzuciła zaręczynowy pierścionek do kopalnianego szybu, a później ruszyła wraz z doświadczonymi górnikami w podróż do Polski. Po przyjeździe, w małym podkrakowskim miasteczku, znaleziono bryłę soli z pierścieniem. W taki oto sposób sól pojawiła się ponoć na polskich ziemiach.

I choć to tylko legenda, to o św. Kindze w Wieliczce nie da się zapomnieć. Przypomina o niej m.in. niepowtarzalna, podziemna kaplica z solną posadzką i rzeźbami oraz żyrandolami z solnych kryształów. Oprócz niej warto też zobaczyć inne kaplice i komory, solankowe jeziorka, a także zwiedzić Muzeum Żup Krakowskich oraz zarezerwować podziemny nocleg w leczniczym mikroklimacie.

Bilety wstępu na 3,5–kilometrową trasę turystyczną, podczas której można zejść w towarzystwie przewodnika na maksymalną głębokość 135 m, kosztują 55–73 zł za osobę. Przed pandemią była dostępna również ekstremalna trasa górnicza dla turystów chcących poczuć jeszcze większą adrenalinę.

Warto odwiedzić nie tylko Kopalnię Soli w Wieliczce, ale także w Bochni. Do jej największych atrakcji należy 120-metrowa przeprawa łodzią przez zalaną solanką komorę (płatne dodatkowo 18 zł). Bilety wstępu na trasę turystyczną w Kopalni Soli w Bochni kosztują w sezonie 44/61 zł za osobę.

Na liście światowego dziedzictwa UNESCO znajdują się nie tylko zabytki i inne miejsca o znaczeniu historycznym, ale również skarby natury. Jednym z nich jest Puszcza Białowieska. To rozległa połać pierwotnego lasu z drzewami liściastymi i iglastymi, znajdująca się na pograniczu polsko-białoruskim.

Jej część trafiła na listę UNESCO już w 1979 r., natomiast w 1992 r. i 2014 r. dopisano kolejne obszary. Powierzchnia Puszczy Białowieskiej wynosi ok. 1500 km kw. To idealne miejsce dla miłośników przyrody lubiących piesze wędrówki oraz rowerowe przejażdżki. Mogą znaleźć tu kilka atrakcyjnych szlaków turystycznych.

Na terenie znajdującego się tu Białowieskiego Parku Narodowego mieszka najliczniejsza na świecie, żyjąca na wolności, populacja żubrów europejskich. Stanowią one symbol parku. Opłata za wstęp do Rezerwatu Pokazowego Żubrów wynosi 10/16 zł za osobę.

Krzemionki (Opatowskie), oddalone o ok. 5 km od Ostrowca Świętokrzyskiego, to rezerwat przyrodniczy składający się z obszaru dawnego rezerwatu archeologicznego, który chroni zespół prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego. Kopalnie zostały odkryte przez geologa Jana Samsonowicza w 1922 r. W 1994 r. Krzemionki otrzymały status pomnika historii, a w 2019 r. wpisano je na listę UNESCO.

Turyści mogą przejść się 1,5-kilometrową trasą (w tym jej 500-metrowym podziemnym odcinkiem) i zobaczyć m.in. dobrze zachowane wyrobiska i chodniki oraz dawne wejścia do różnego typu kopalń. Warto też zwiedzić Muzeum Archeologiczne i rekonstrukcję osady. Ceny biletów wstępu na wystawę stałą i podziemną trasę turystyczną wynoszą 20/30 zł za osobę.

Na liście obiektów UNESCO na terenie naszego kraju można znaleźć również:

- Stare Miasto w Krakowie,

- Stare Miasto w Warszawie (wyjątkowy przykład niemal całkowitej odbudowy),

- Stare Miasto w Zamościu,

- Średniowieczny zespół miejski Torunia,

- Auschwitz-Birkenau (tereny byłych niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i ośrodków zagłady),

- Kalwaria Zebrzydowska (manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy),

- Kościoły Pokoju w Jaworze i w Świdnicy,

- Drewniane kościoły południowej Małopolski (woj. małopolskie: Binarowa, Dębno, Sękowa, Lipnica Murowana, woj. podkarpackie: Haczów, Blizne),

- Park Mużakowski,

- Hala Stulecia we Wrocławiu,

- Drewniane cerkwie w polskim i w ukraińskim regionie Karpat (woj. małopolskie: Brunary, Kwiatoń, Owczary, Powroźnik, woj. podkarpackie: Chotyniec, Radruż, Smolnik, Turzańsk),

- Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach,

- Pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy (polski wpis z 2021 r. dotyczący fragmentu lasów w Bieszczadzkim Parku Narodowym).

Podane w artykule ceny biletów wstępu mogą ulec zmianie.