Tatarzy w Polsce. Orient na Podlasiu

Fenomen tej doskonale zintegrowanej, ale jakże barwnej mniejszości, doceniany jest na całym świecie. Ostatnio, w lipcu tego roku magazyn "Foreign Policy" poświęcił jej artykuł, okraszony fotografiami Selima Koryckiego. Autorka tekstu Sarah Wildman zauważyła, że "w ciągu kilku ostatnich lat skrajnie prawicowi nacjonaliści ciężko pracowali, by stworzyć obraz kraju jednorodnego etnicznie i w przeważającej mierze katolickiego". Tyle tylko, że to wizja przekłamana, bo nie uwzględniła Podlasia - regionu, który od setek lat jest domem dla tętniącej życiem muzułmańskiej wspólnoty.

Jacy są polscy Tatarzy

Tatarzy są w Polsce jedną z najmniejszych grup etnicznych. Liczbę wiernych należących do Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP, najstarszej i najważniejszej organizacji polskich wyznawców islamu, szacuje się na parę tysięcy osób, z czego większość - jakieś 2 tysiące to polscy Tatarzy. Migrowali z Krymu i Azji Środkowej do Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczypospolitej już w XIV wieku. Ich osadnictwo na ziemiach podlaskich ma związek z nadaniami ziem przywilejem króla Jana III Sobieskiego, w zamian za niewypłacony żołd.

Zatracili swój język, nazwiska uległy spolszczeniu, ale spoiwem, scalającym społeczność jest religia - islam. Tam, gdzie są muzułmańskie gminy wyznaniowe, mieszczą się domy modlitwy. A w podlaskich miejscowościach Bohonikach i Kruszynianach - mizary (cmentarze) z napisami na nagrobkach w językach arabskim, rosyjskim i polskim oraz zabytkowe, drewniane meczety, wpisane na listę Pomników Historii.

Tatarzy przestrzegają Ramadanu - miesiąca postu i modlitwy, obchodzą kończący je Ramadan Bajram czy drugie wielkie święto Kurban Bajram. Ściągają z całego kraju do Białegostoku na bale bajramowe, gdzie nierzadko szukają wybranki, wybranka wśród swoich. Ślubują stojąc na baraniej skórze, z kciukami złączonymi, słuchając imama śpiewającego tekbiry rozpoczynające się od słów Allahu Akbar.

Z kolei tatarski pogrzeb to najbardziej skomplikowany, ale i najbardziej skrupulatnie przestrzegany rytuał przejścia: ciało zmarłego składane jest do grobu, wprost na gołą ziemię.

Te tradycje opisują i ilustrują publikacje Najwyższego Kolegium MZR. Nad albumami pracowały i nadal pracują nad kolejnymi tomami trzy autorki: Barbara Pawlic-Miśkiewicz, Anna Mucharska i Lilla Świerblewska. Współpracuje z nimi mąż Anny - Krzysztof Mucharski. Ich dzieci występują w zespole taneczno-wokalnym Buńczuk, w repertuarze mają tańce z Krymu, Tatarstanu i Baszkirii. Dla maluchów organizowane są kursy języka tatarskiego i lekcje religii.

To, co wyróżnia polskich Tatarów, to niezwykły patriotyzm. Przez kilkaset lat wiernie i dzielnie wspierali polskie wojsko, zbrojnie stając we wszystkich najważniejszych bitwach: pod Grunwaldem, Kircholmem, Wiedniem i Maciejowicami. Jeszcze w kampanii wrześniowej 1939 r., w 13. Pułku Ułanów Litewskich był szwadron tatarski. I dziś patriotyzm jest wśród nich postawą godną propagowania. Tatar Dariusz Szehidewicz - nauczyciel w białostockim gimnazjum i druh w drużynie harcerskiej - był nominowany do V edycji Nagrody „Anody" dla „Powstańców czasu pokoju", prestiżowego wyróżnienia Muzeum Powstania Warszawskiego.

Tatarska Jurta w płomieniach

W województwie podlaskim odbywa się szereg imprez, przybliżających kulturę tej mniejszości. Np. w Sokółce i Bohonikach organizowana jest Akademia Wiedzy o Tatarach Polskich, a w skansenie pod Białymstokiem - Festiwal Kultury Tatarskiej i Mistrzostwa Łucznictwa Konnego Tatarów Polskich.

Warto też zrobić sobie wycieczkę Tatarskim Szlakiem, biegnącym przez Puszczę Knyszyńską. I zatrzymać się koniecznie w Kruszynianach - najbardziej tatarskiej wsi w Polsce, gdzie można u Tatarów zamieszkać, porządnie zjeść i się zaprzyjaźnić.

Od 17 lat działa w Kruszynianach gospodarstwo agroturystyczne Tatarska Jurta, prowadzone przez Dżennetę i Mirosława Bogdanowiczów, słynące na całą Polskę z genialnej kuchni z takimi przysmakami jak kibiny (pierogi) czy pierekaczewnik (przekładane ciasto z mięsem lub serem).

Dżenneta wspomina, że kilkanaście lat temu środowisko nie było zżyte - ot, ludzie spotykali się podczas świąt, wychodzili z meczetu i rozjeżdżali do siebie. Dlatego postanowiła wskrzesić blisko tysiącletnią, zapomnianą tradycję Święta Pługa - Sabantuj. Tego dnia Tatarzy bawią się ze sobą na rodzinnym pikniku, który z roku na rok ma coraz większy rozmach i coraz większe tłumy turystów przyciąga. Prawdę mówiąc, wszystkie miejsca noclegowe w okolicy są natychmiast rezerwowane na przyszły rok - po każdej edycji Sabantuj.

Nie inaczej będzie i w tym roku, choć Bogdanowiczów spotkała ogromna tragedia. Na początku maja pożar strawił dorobek ich życia, razem z rodzinnymi pamiątkami, a przede wszystkim - ich miejsce pracy - Tatarską Jurtę. Ratowali co się da, pomagali im pracownicy, a już następnego dnia stawili czoło nieszczęściu, otwierając polową kuchnię i zapraszając ludzi. Dżenneta płakała i śmiała się przez łzy, dziękując przyjeżdżającym za wsparcie i przepraszając ich, że musi podawać dania w jednorazowych naczyniach.

Możliwość korzystania z kuchni dało im mieszczące się po sąsiedzku Centrum Kultury Muzułmańskiej Tatarów Polskich, a wielki namiot bezpłatnie użyczyła firma Grzegorza Ługowskiego, dzięki czemu Tatarska Jurta ani na chwilę nie zamknęła drzwi przed gośćmi. Bogdanowiczowie dostali już pieniądze z ubezpieczenia, ale część zabrał bank, gdzie mają zaciągnięty kredyt, więc wciąż potrzebują wsparcia (81 1020 1332 0000 1102 0614 3541; Regionalne Centrum Kultury Tatarów Polskich ASMAN; W tytule: „Odbudujmy Tatarską Jurtę”). Gdy pogorzelisko zostało sprzątnięte, w gospodarzy wstąpiła nowa energia. Marzą o tym, że odbudowa zacznie się jesienią, a już na przyszłą majówkę będzie dostępna choć część pomieszczeń.

Jak Feniks z popiołów

Nie było mowy, żeby w tym roku odwołać Sabantuj. Święto rozpocznie azan i modlitwa w meczecie o pokój i sprawiedliwość na świecie. Dzięki Fundacji Tatarskie Towarzystwo Kulturalne, która od trzech lat angażuje się w organizację pikniku, oprawa jest profesjonalna. Gwoździem programu rokrocznie jest rekonstrukcja jednej z bitew, w jakich brali udział przodkowie Tatarów polskich. W tym roku będzie to bitwa pod Parkanami z 1683 r., a po niej - inscenizacja nadania Tatarom ziemi przez Jana II Sobieskiego.

Jako że Dżenneta jest przekonana, że jedzenie łączy ludzi, akcentów kulinarnych będzie w bród. Na scenie, w ramach VII Ogólnopolskiego Festiwalu Kuchni Tatarskiej, gotować będą znani polscy kucharze: Jakub Korczak i Jerzy Nogal. Będzie też konkurs na tatara, pieczone barany, 300-litrowy gar zupy o nazwie szurpa, smażenie dżajmy, gotowanie kuchni stepowej. Dla ducha zaś - pieśni i tańce tatarskie z całego świata, kaligrafia arabska, tradycyjne zapasy - Kerysz. Rąbka tajemnicy swoich zwyczajów uchylą Tatarzy krymscy, aranżując np. wieczór panieński z malowaniem dłoni henną, wystąpi też zespół z Kazania. Podlaski Sabantuj to już międzynarodowe święto Tatarów.

- Ta nasza prywatna tragedia pokazała, że ludzie nas lubią, a ja wyrosłam na przedstawicielkę środowiska, choć zawsze tylko pokazywałam swoją rodzinę - taką, jaka jest: z zaletami i wadami - uśmiecha się Dżenneta, wzruszona ogromem sympatii i wsparcia. Zaprasza wszystkich na XII Sabantuj w Kruszynianach, w sobotę 4 sierpnia w godzinach 10:00-18:00.

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl