Zamek. Gniew. Imprezy

Zbliżając się do tego malowniczego miasta, już z oddali widzimy okazałą sylwetkę największej twierdzy zakonu krzyżackiego po lewej stronie Wisły oraz wysoki gotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja.

W 1229 roku wieś wraz z okolicznymi dobrami stała się własnością cystersów z Oliwy. Sukcesor ofiarodawcy, książę Sambor II, kwestionował to nadanie i odebrał cystersom ich włości siłą. Zdetronizowany, na wygnaniu zapisał Gniew Krzyżakom (1276), którzy uznali osadę za ważny przyczółek do ekspansji na Pomorze Gdańskie i do opanowania handlu wiślanego. Sprawa w końcu trafiła do arbitrażu papieskiego, który odbył się w 1282 roku w Miliczu na Śląsku. Legat papieski przyznał Gniew Krzyżakom, którzy około 1290 roku przystąpili do budowy siedziby konwentu i komturii.

Warownia powstawała w kilku etapach. Najwcześniej wzniesiono niewysoki mur zewnętrzny i dwa skrzydła: północne i południowe. W trzech narożach zamku znajdowały się niewielkie wieżyczki, zaś od północnego wschodu wielka oktagonalna wieża o wysokości niemal 50 m. Dziedziniec otaczały krużganki, na dole murowane, od piętra drewniane, wsparte na kamiennych wspornikach, które można podziwiać do dziś. Pośrodku dziedzińca znajdowała się głęboka na prawie 20 m ocembrowana studnia.

W latach 20. XV wieku Gniew pełnił funkcję rezydencji byłego wielkiego mistrza Michaela Küchmeistera. Wówczas od południowej strony powstało obszerne przedzamcze chronione przez fortyfikacje z basztami i dwiema wieżami bramnymi. Jedna z nich prowadziła do portu i obronnych zabudowań młyna. Na przedzamczu mieściły się stajnie, spichlerze, pomieszczenia mieszkalne dla służby, a także browar. Komturia należała do najlepiej wyposażonych jednostek – np. w 1407 roku liczyła ponad 500 koni. W 1410 roku Gniew poddał się oddziałom kasztelana Pawła z Wszeradowa, które okupowały warownię przez kilka miesięcy.

W czasie wojnie trzynastoletniej zbuntowane okoliczne rycerstwo, mieszczanie i chłopi zdobyli zamek, a załoga uciekła do Malborka. Wkrótce potem zaciężne oddziały krzyżackie odzyskały twierdzę. Oblężenie podjęte jeszcze w 1454 roku, mimo przewagi sił polskich wspomaganych przez gdańską flotę rzeczną, nie przyniosło efektu.

Jak się okazało, część wojska była przekupiona przez Krzyżaków, po śledztwie winnych skazano na śmierć. Kolejne oblężenie w 1457 roku również się nie powiodło. Dopiero Piotr Dunin w roku 1464 po 9-miesięcznej blokadzie i uporczywym ostrzale zmusił załogę do kapitulacji. Po 1466 roku zamek stał się siedzibą niegrodowych starostów. Stan zamku gwałtownie się pogorszył w wyniku dwóch niszczących okupacji wojsk szwedzkich w latach 1625–1627 i 1655–1656. Kiedy starostą gniewskim został Jan Sobieski, zainwestował znaczne sumy w odbudowę zamku i miasta. Dla ukochanej Marysieńki wybudował tzw. Pałac Marysieńki, którego lokalizacja nie jest do końca wyjaśniona. Tradycyjnie identyfikuje się go z obiektem stojącym na skraju południowej skarpy (dziś hotel), co jednak budzi poważne wątpliwości.

Na początku XVIII wieku podczas wzmacniania zamkowych wzniesień podmywanych przez Wisłę, odsłonięto ogromne kości, prawdopodobnie dinozaura, co dało początek legendzie o pochowanym w tym miejscu olbrzymie. Podobne znaleziska zdarzały się tu kilkakrotnie, pierwszy raz podczas budowy zamku, gdy natrafiono na wielkie żebro, które przykuto do zamkowych murów.

W 1772 roku do Gniewa wkroczyło wojsko pruskie. Wówczas przekształcono warownię w magazyn zbożowy, demontując stropy i łącząc kondygnacje. W XIX wieku rozebrano wieżę główną, stopniowo także likwidowano zabudowania przedzamcza i mury miejskie. W 1854 roku zamek przejęło pruskie ministerstwo spraw wewnętrznych z przeznaczeniem na więzienie dla recydywistów. Podjęta wówczas przebudowa wiązała się z nadaniem części pomieszczeń gotyckiego stylu, nowe sklepienie otrzymała kaplica, na rogach budowli powstały jednolite wieżyczki, odbudowano część murów podzamcza, zasypano dawne fosy. W takim stanie obiekt przejęły władze polskie po odzyskaniu niepodległości. W pierwszych latach wolnej Polski mieściły się tu urzędy starostwa, a następnie jednostka wojskowa i skład amunicji, który w niewyjaśnionych okolicznościach (był to prawdopodobnie sabotaż) spłonął w 1921 roku.

Zniszczeniu uległy aż trzy zamkowe skrzydła. W czasie okupacji zamek znów pełnił funkcję więzienia – obozu przejściowego. Odbudowa tego wspaniałego obiektu rozpoczęła się dopiero w latach 60. XX wieku dzięki opiece tutejszego Zakładu Mechanizmów Okrętowych FAMA. W latach 80. pojawili się nowi sponsorzy, a następnie sfinansowaniem remontu zajął się samorząd gminy. Prace renowacyjnie trwają nadal, częściowo dzięki społecznemu zaangażowaniu – także współczesnych rycerzy polskich i zagranicznych. W skrzydle wschodnim uruchomiono schronisko młodzieżowe, zaś w zachodnim mieszczą się sale wystawowe Muzeum Archeologicznego w Gdańsku oraz sala konferencyjna. W 1997 roku przywrócono sakralny charakter zamkowej kaplicy. Niestety po tylu zasadniczych zmianach w ciągu wieków, budowla w niedużym stopniu przypomina pierwotny zamek krzyżacki, a jedynym zachowanym autentycznym sklepieniem jest fragment w piwnicy skrzydła południowego, nad obecną zamkową karczmą.

Muzeum Archeologiczne
Oddział w Gniewie
ul. Zamkowa 3
83-140 Gniew
58) 535 35 29, 535 25 37 (58) 535 21 62
bort@zamek-gniew.pl+'?' )
www.zamek-gniew.pl

Gniew jest uznawany za jeden z głównych ośrodków upowszechniania historii w Polsce. Już od 1992 roku regularnie odbywają się tu wielkie turnieje rycerskie. Od 2003 roku ich organizacją zajęła się powołana przez gminę Fundacja „Zamek Gniew”. Impreza ma wiele stałych punktów programu, m.in. konkurencje turniejowe dla rycerzy pieszych, konkursy łucznicze i kusznicze. Ostatnio pojawiły się w Gniewie także ciężkozbrojne konnice z Francji, Belgii, Norwegii i Polski.

Rycerze na koniach uczestniczyli w niezwykle widowiskowych walkach bezpośrednich, rozgrywanych według reguł średniowiecznych – bez udawania i unikania ciosów. Podczas gonitwy na ostre (z angielska zwanej joust), usiłowali zrzucić przeciwnika z konia za pomocą ponad trzymetrowej kopii. Dużą atrakcją jest behourd, gonitwa, w której uczestniczą wszyscy zawodnicy naraz, próbując strącić klejnoty zdobiące hełmy rywali. Nie brak także gonitw sprawnościowych, które polegają m.in. na trafianiu kopią do pierścienia i w „Saracena”, celnym rzucaniu włócznią podczas galopu i precyzyjnym posługiwaniu się mieczem. Specyfiką gniewskich turniejów jest włączanie do programu elementów innych imprez z tutejszego bogatego kalendarza kulturalno-rozrywkowego. Turniejowe wydarzenia rozpoczyna „Salwa Armatnia na Anioł Pański”.

Organizatorzy obiecują: „przeżyjecie rekrutację do artylerii, wybranych Gości nauczymy nabijania i strzelania z XVII-wiecznej armaty”. „Salwa” w miesiącach wakacyjnych jest powtarzana codziennie, od maja do września w soboty i niedziele (o 11.30). Codziennie na zamku odbywają się warsztaty dawnego rzemiosła, działają machiny tortur, strzelnica zamkowa oraz zbrojownia. Dodatkową atrakcją jest ścianka wspinaczkowa przygotowana na zamkowych murach. W turniejowych mszach w kaplicy zamkowej bierze udział chór Schola Cantorum Gymevensis, nawiązujący do tradycji znanej szkoły muzycznej, działającej tu w czasach krzyżackich. Trzeba dodać, że gniewscy muzykanci byli otoczeni opieką także w czasach Sobieskiego – wtedy narodził się zwyczaj grania pod oknem solenizanta w dzień imienin.

*Koordynatorzy imprez: *
Anita Zarzeczna
Przemysław Kamiński (58) 535 21 62, 535 25 37 (58) 535 21 62
0 602 220 539
bort@zamek-gniew.pl+'?' )
Fundacja „Zamek Gniew"
(58) 535 25 37

To inscenizacja bitwy dwóch przedstawicieli dynastii Wazów, Zygmunta III i Gustawa Adolfa, która miała miejsce 1 października 1626 roku. Wówczas po raz pierwszy porażkę poniosła polska husaria. Armia szwedzka pod wodzą Gustawa Adolfa znacznie zwiększyła siłę ognia, łącząc szybkie manewry ze skutecznym ostrzałem. Oddziały szwedzkie po reorganizacji miały niewielu cudzoziemców w swych szeregach, znacznie zwiększono liczbę oficerów i podoficerów, piechotę w walce wspierała lekka szybkostrzelna artyleria – używana również przez kawalerię, przezbrojoną na modłę polską. Kilkudniowa impreza, która odbywa się cyklicznie od 2002 roku, rozpoczyna się w pierwszy weekend sierpnia. Miejscem wydarzeń jest teren Starego Miasta i wzgórza zamkowego. Finał rozgrywa się na podmiejskich łąkach z udziałem nawet 800 osób (m.in. pracowników szwedzkich firm w Polsce). To największa inscenizacja z czasów konfliktów polsko-szwedzkich. W konkursie Polskiej Organizacji Turystycznej na najlepszy produkt turystyczny 2007 roku znalazła
się w gronie laureatów.

Fundacja „Zamek Gniew" corocznie w maju organizuje Gniewskie Tygodnie Historyczne, które mają przede wszystkim cele edukacyjne. Dużą rolę podczas każdej imprezy odgrywa husaria, słusznie określana „chlubą oręża polskiego”, związana z dziejami miasta. W programie imprezy nie brakuje odniesień do wojskowości średniowiecznej, uzbrojenia, taktyki walki, życia codziennego Krzyżaków - dawnych gospodarzy zamku.

Bogaty program imprez historycznych na zamku w Gniewie uzupełniają kolejne „Podróże w Przeszłość”, poświęcone wojskowości od czasów średniowiecza po wiek XVII. Dwudniowe Podróże odbywają się w wakacyjne weekendy co 2–3 tygodnie.

*Kwidzyń *– monumentalny XIV-wieczny zamek z przylegającą do niego trzynawową obronną katedrą, w nawie głównej sklepienie gwiaździste z bogato dekorowanymi wspornikami, polichromia z przełomu XIV i XV wieku ze scenami z życia Maryi i Jezusa Chrystusa.

*Pelplin *– siedziba cystersów, sprowadzonych tu w 1276 roku; katedra z XIII–XVI wieku, z gotyckim, renesansowym i barokowym wyposażeniem oraz sławnymi organami; największy w Polsce późnorenesansowy ołtarz, obrazy Bartłomieja Strobla i Hermana Hana; w klasztorze Muzeum Diecezjalne z bogatymi zbiorami sztuki sakralnej (m.in. Biblia Gutenberga z 1453 roku) i muzykaliami z XVII wieku (znana Tabulatura Pelplińska).

*Sztum *– zamek krzyżacki z XIV stulecia; gotycki kościół parafialny św. Anny, przebudowany w stylu neogotyckim.

Seria: Miejsca niezwykłe Tytuł: Zamki, turnieje, rycerze Autor: Paweł Komorowski, Jarosław Kurkowski